راهبرد ملی -|- nationalstrategyاقتصاد و انتخابات تاثیرات متقابل اقتصاد و انتخابات از نگاه نظریه پردازان و بررسی آن در انتخابات

اقتصاد و انتخابات

مقدمه:

انتخابات مجلس یازدهم در اسفندماه سال جاری، میدانی است که جریان های سیاسی برای جلب آرای شهروندان در آن‌ به رقابت‌ خواهند پرداخت. ابعاد اقتصادی انتخابات آتی مجلس شورای اسلامی که به عنوان مهم ترین نهاد قانون گذاری کشور سهم غیر قابل اجتنابی در هماهنگی با دولت در جهت گیری توسعه اقتصادی و شفافیت درعملکرد اقتصاد ملی دارد، از اهمیت ویژه ای برخورداراست.

يكي از پرسش هاي مهم پیرامون انتخابات در شرایط کنونی میزان تاثیر متغيرهاي اقتصادي بر سطح مشاركت مردم در انتخابات است. به عبارتی دیگر مقدار اثرگذاري متغيرهاي درآمدسرانه، ماليات، سطح سواد، نرخ تورم و بيکاری بر میزان مشارکت مردم چه اندازه است؟

در این مقاله در قسمت اول نگاهی به نظریه های کلان اقتصاد و انتخابات و تحلیل انتخابات از بُعد اقتصاد پرداخته بود و در قسمت دوم به موضوع انگیزه، مشارکت، تبلیغات، شعارها و آسیب ها و آفت های اقتصادی انتخابات و ارائه پیشنهاداتی برای کاهش اینان می پردازد.

۲– اقتصاد و انتخابات : «انگیزه» – «مشارکت»

مشارکت سیاسی یکی از پیچیده ترین مسائل جوامع جدید و در عین حال پر طرفدارترین حوزه هاي مشارکت در عصر حاضر است. درخصوص انتخابات نیز میزان مشارکت حرف اول را می‌زند. بدیهی است که هر گونه مشارکتی از سوی مردم در عرصه انتخابات نیز مستلزم انگیزه است. از این رو هدف همه وعده‌ها و شعارهای کاندیداها در هر انتخابات، بالا بردن انگیزه است. آنـتونی داونـز در کتاب «نظریه اقتصادی دموکراسی » نظریه ای فایده گرایانه از مشارکت را طرح مـی کـند که محدود به رفتار رأی دادن است که در آن فـرد پس از مـحاسبه اقتصادی و منافع فردی، خود تصمیم می گـیرد رأی بـدهد یا نه. او یک فرد محاسبه گر اقتصادی را مطرح می کند که می خـواهد هـزینه ها را کاهش و به حـداقل بـرساند و منافع را بـه حـداکـثر برساند. رای دهنده در سیستمی عمل می کند که احزاب برای به حداکثر رساندن رأی، فعالیت می کنند و شهروندان به طور عـقلانی رفـتار می کنند.

لذا با توجه به مشکلات اقتصادی موجود در کشور، گمانه و ابهاماتی در خصوص میزان مشارکت مردم در انتخابات آتی وجود دارد. چرا که تورم، رکود و بیکاری از عوامل تاثیرگذار بر مشارکت مردم است. در واقع باید گفته شود؛ انگیزه در هر فعالیت اجتماعی از جمله انتخابات، اهمیت زیادی داشته و همواره احزاب و نامزدها در تبلیغات انتخاباتی، سعی می کنند با وعده های مختلف اقتصادی ، جامعه را برانگیزانند تا بین رقبای مختلف به آنها رای دهند. از طرف دیگر اگر مردم نیز تشخیص دهند وعده های آنان تحقق نخواهد یافت یا اینکه دولت ها یا نامزدهای پارلمان نمی توانند وضعیت اقتصاد و معاش آنها را بهبود بخشند، انگیزه کافی برای مشارکت در انتخابات نخواهند داشت.

مردم برای مشارکت انتخاباتی، وضعیت اقتصادی و مقدار متغییرهای اقتصادی در آخرین مقطع زمانی قبل از انتخابات  را ملاک تصمیم گیری قرار می دهند. هر چقدر این متغیرها برای مردم مطلوب تر و باعث بهبود سطح معاش و رفاه مردم و جامعه باشد، به همان اندازه برای شرکت در انتخابات رغبت دارند.

البته برای اقشار و طبقات مختلف، متغییرهای اقتصادی متفاوتی مد نظر قرار می گیرد. به عنوان مثال برای تولید کنندگان و صاحبان سرمایه، متغییرهای مالیات، سود بانکی و…. برای مصرف کنندگان و خانوارها، متغییرهای نرخ تورم، افزایش رفاه و درآمد، برای جوانان متغییرهای اشتغال و بیکاری، مسکن و… اولویت و اهمیت بیشتری دارد.

اثر چرخه های اقتصادی یا وضعیت اقتصادی قبل از انتخابات بر مشارکت، همدلی و اشتیاق مردم جامعه برای برگزاری انتخابات مطلوب استوار است. این تحولات و وضعیت معاش جامعه به دو صورت در انتخابات موثر است.

اول: وضعیت اقتصادی باعث می شود نظر مردم به مشارکت در انتخاب جلب شود (یا نشود). یعنی اشتیاق شرکت به انتخابات در جامعه ایجاد گردد.

دوم: اینکه وضعیت اقتصادی بر رأی مردم به نامزدها(احزاب یا گزینه‌ها) موثر است. به عبارتی به چه احزاب یا کسانی رأی خواهند داد. مبنای بحث چنین است که تصمیم گیران(حاکمان و دولت ها) می توانند برای جلب آرای مردم در انتخابات، متغیرهای اقتصادی را به سمتی حرکت دهند که رضایت مردم جلب شود. البته برخی از اقتصاددانان عقیده دارند که شهروندان عاقلتر از این هستند که توسط سیاستمداران به سمت و سوی خاصی هدایت شوند. در واقع شهروندان می توانند تشخیص دهند که آیا کاندیداها توان بهبود رشد معاش و اقتصاد جامعه را داشته و دارند یا همچنان در حد شعار انتخاباتی تکرار و باقی خواهد ماند.

در هر صورت این واقعیتی است که حضور پر شور مردم در پای صندوق‌های رأی بر اعتماد مردم، بخش خصوصی و آینده ایران نیز تاثیر خواهد داشت، بطوری که امید ایجاد شده در دل صاحبان سرمایه، تولیدکنندگان و مسئولان اقتصادی، فعالیت در این عرصه را افزایش خواهد داد وعده‌های اقتصادی و رفع مشکلات در این حوزه در شرایط فعلی احتمالا در اولویت تمامی نامزدهای انتخاباتی خواهد بود.

3- اقتصاد و انتخابات : «تبلیغات»- «شعارها»

«تبلیغات انتخاباتی» نقشی بسیار تـعیین کننده، حـساس و مؤثر در جذب آرای مردم بازی می کند؛ چـراکه افـراد بـه صـورت مـستقل بوده و گرایش آنـان از قـبل تعیین شده نیست. رأی دهندگان سعی می کنند از میان تبلیغات نامزدها، به نامزد و برنامه ای رأی دهند که منافع آنـان را بـه خـوبی تامین می کند. این که کدام شعار آرای بیشتری را جذب خواهد کرد، سئوالی است که کاندیداها به آن می اندیشند. اگر چه واقعیت این است که با توجه به تحریم ها و تنگناهای موجود در سیاست خارجی و ساختار اقتصادی هیچیک از نامزدها یا ائتلاف های انتخاباتی نمی توانند وعده تحول سریع در وضعیت معیشتی مردم و اوضاع اقتصادی را مطرح سازند، اما به نظر می رسد در شرایط کنونی خواسته اصلی رای‌دهندگان، بهبود وضعیت اقتصادی است.

کاهش نرخ بیکاری و بهبود وضعیت معیشت اقتصادی، دو مطالبه اصلی مردم از مجلس شورای اسلامی است. لذا بدون شک یکی از اصلی‌ترین شعارهای انتخاباتی نامزدها، بهبود معیشت مردم خواهد بود که از سوی کاندیداها مطرح می گردد. در واقع کاندیداها تلاش خواهند کرد که با طرح شعار‌ها و وعده‌هایی مرتبط با این خواست‌ها، آرای رای دهندگان را جذب کنند.

بر این اساس رای دهندگان انتظار دارند درشرایط کنونی اقتصادی کشور از جمله نرخ تورم و بیکاری جوانان فارغ‌التحصیلان دانشگاهی و شرایط رکود، مجلس شورای اسلامی در نقش نهاد تصمیم‌گیر بتواند براساس مطالبات مردم این وضعیت را بهبود ببخشد. حال اینکه آیا مجلس بتواند به این خواسته جامه عمل بپوشاند یا خیر؟ بحث دیگری است.

نکته قابل توجه و نگران کننده در این خصوص این است؛ با توجه به وجود برخی زمینه های نارضایتی در جامعه و دامن زدن فضای مجازی به این مقوله، عده‌ای از این کاندیدها بخواهند در بوق نارضایتی مردم بدمند و آنها را افزایش دهند و بر موج سوار شوند تا بتوانند رایی را کسب کنند. بنابراین نباید انتخابات بهانه‌ای برای دمیدن در بوق نارضایتی شود.

۴–آسیب ها و آفت های اقتصادی انتخابات

نکته ای ‌که همواره در آستانه انتخابات باید مورد توجه جدی قرار گیرد، نابسامانی هایی است که جنبه اقتصادی داشته و تاثیر منفی بر روند انتخابات خواهد داشت.

۴-۱- نقش مافیای اقتصادی در بازی‌ انتخابات و خرید و فروش رای.

۴-۲- رقابت ناسالم اقتصادی؛ برغم شفافیت مالی ظاهری هزینه های انتخاباتی؛ برخی با پرداخت هزینه‌های انتخاباتی به دنبال گرفتن امتیازات مادی کلان‌تر از کاندیداهایی هستند که به عنوان نماینده راهی پارلمان می کنند.

۴-۳- رسوخ پول‌های کثیف و بی حساب و کتاب به عرصه انتخابات؛ منابع مالی داوطلبان و نحوه هزینه‌کرد آن و میزان تناسب بین دریافتی یک نماینده مجلس با هزینه های میلیاردی کاندیداها برای کسب کرسی‌های پارلمان همواره از سئوالات ابهام آلود در این‌ زمینه بوده است.

۴-۴- پدیده خرید و فروش رای؛ اگرچه در نظام انتخاباتی ایران با در نظر گرفتن سازو کارهایی همچون منع رای غیرحضوری، مخفیانه‌بودن رای، منع رای تکراری تلاش شده جلوی آن گرفته شود، اما همواره در این زمینه باید هوشیار بود.

۴-۵- حمایت های میلیاردی با هدف گرفتن امتیازات مادی؛ برخی با پرداخت هزینه‌های انتخاباتی به دنبال گرفتن امتیازات مادی کلان‌تری از نمایندگان هستند، به عبارتی آنها تلاش دارند با حمایت مالی، از کاندیدا ها به نفع خود بهره برداری کنند.

پیشنهادات:

۱-آگاهی بخشی به مردم‌جهت تشخیص و انتخاب نمایندگان واجد شرایط.

۲- لزوم شفافیت مالی کاندیداهای انتخابات و جلوگیری از شائبه دلال‌بازی و خریدوفروش رای و زدوبندهای پشت پرده با اسپانسرهای میلیاردی.

۳- برخورد جدی با تخلفات در حوزه های انتخابیه، به منظور جلوگیری از ورود افراد با منابع مالی مشکوک به مجلس.

۴- جلوگیری از آغاز زود هنگام‌ فعالیت‌های انتخاباتی. آغاز زود هنگام فعالیت‌های انتخاباتی و فراموشی دغدغه مردم سبب افزایش یأس و ناامیدی در جامعه می‌شود. و اگر نمایندگان یا مسئولان در سطوح مختلف رویکرد انتخاباتی پیش از موعد مقرر اتخاذ کنند، از پرداختن به امور اصلی مردم پرهیز و به سمت فعالیت‌های تبلیغاتی روی می‌آورند، این گونه فعالیت‌ها در هر حال آسیب‌زا است. در واقع باید گفته شود راهکار جلوگیری از هر گونه فتنه‌ و دسیسه‌ ای پرهیز از ورود زودهنگام به فضای انتخاباتی و فراموش نکردن معیشت و مشکلات مردم است.

۵-کاندیداها و فعالان عرصه اننخابات باید مباحث مرتبط با تولید، اشتغالزایی، جلوگیری از تعطیلی کارخانه‌های تولیدی و بیکاری را در اولویت کاری خود قرار دهند. تا از بروز آشفتگی در جامعه جلوگیری شود.

۶- در آستانه ی انتخابات و جهت جلب نظر مردم براي مشارکت بیشتر در انتخابات، اجراي سياست هاي اقتصادي که بتواند نتیجه آن را در آستانه ي انتخابات دید، تأکید می گردد. بدون شک پاسخ رای دهندگان نسبت به این اقدامات در کل مثبت خواهد بود.

۷- مسئولین ذیربط، در آستانه انتخابات بایستی در جهت کاهش فقر و ایجاد اشتغال مولد تلاش کنند.

۸-فعالان سیاسی این بار در انتخابات و در کنار نمایش شور مشارکت مردم، برنامه های مشخص اقتصادی و سیاسی خود را به رای خرد جمعی بگذارند. و راه حل ‌های خود برای حل معضلات اقتصادی کشور را بیان‌کنند و بدانند که برای حل معضلات اقتصادی باید تن به راه حل های اقتصادی بدهیم. چرا که کاهش تورم و بیکاری سلیقه سیاسی نمی شناسد. بایستی زمینه کارکرد راه حل های علمی اقتصاد را فراهم کنیم. در واقع همه باید بر سر کاهش فقر و ایجاد اشتغال مولد ائتلاف کنند.

۹- جلوگیری از سوء استفاده از فضای انتخابات به عنوان بهانه‌ای برای دمیدن در بوق نارضایتی

۱۰- تقویت نظارت بر فرآیند و روند انتخابات، در مقطع انتخابات و فضای رقابت  و کشمکش های سیاسی، مجال را برای افراد، احزاب و باندهای اقتصادی و مافیایی باز  خواهد کرد بنابراین تقویت و کارایی سیستم نظارتی به منظور جلوگیری از سوء استفاده افراد مختلف از شرایط انتخابات امری ضروری است.

نتیجه گیري:

اقتصاد بر سیاست و قدرت، تأثیري شگرف دارد. این تأثیرگذاري امري نسبی بوده و میزان آن از جامعه اي به جامعه ي دیگر فرق می کند. دوره زمانی انتخابات در هر کشوری، از لحاظ ساختارها و تحولات اقتصادی ملت، دارای اهمیت است. بطوری که از یک طرف کسانی که خواهان جذب آرای مردم هستند به شدت به طرح برنامه های خرد و کلان اقتصادی در جهت توسعه و رونق و افزایش معاش مردم اقدام می کنند و شعارهای بسیار رنگی و جالب سر می دهند. از طرف دیگر دولت های وقت در دوره انتخابات نیز درصدد خوشنود ساختن مردم از خود و جریان سیاسی همسو، از طریق افزایش حقوق و دستمزدها و دادن وعده و وعید بسیار به مردم بوده تا قدرت و جریان ‌همسو را در پارلمان حفظ کنند.

یکی از مهمترین نگرانی ها در مورد انتخابات آتی مجلس شورای اسلامی در اسفند 98 ، جولان دادن نامزدهایی با وعده های پوپولیستی است که این رخداد مسبوق به سابقه بوده است.

تلاش برای تحقق عدالت اجتماعی و برابری در استفاده از فرصت ها و ثروت ها و همچنین مقابله با امتیازات و تخلفات بایستی در ردیف بُرنده ترین شعارهای انتخابات پیش رو قرار گیرد.

از آنجا که تأثیرگذاري بر انتخابات از طریق رسانه ها و بحث هاي اقتصادي به امري متداول تبدیل گشته است. اهمیت رسانه و تاثیر زیاد آن بر افکار عمومی و نتایج انتخابات نیز باید مورد توجه قرار گیرد.

آیا انتخابات پیش رو در اسفند 98 سبب خواهد شد قواعد حکمرانی اقتصادی کارآمدتر شود یا تشتت احزاب و گروهای سیاسی مانعی بزرگ تر بر سر راه بهبود شرایط اقتصادی خواهند شد. بدون شک در صورت تعریف صحیح برنامه های اقتصادی و وجود یک رویکرد در راستای تامین منافع ملی، انتخابات اسفندماه می تواند گامی در جهت حل مشکلات اقتصادی کشور باشد .

انشالله

دکتر امیر حسین طاهری

عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی