تغییر واحد پول ملی
در این نوشتار بنا داریم با تبیین حذف صفر از پول ملی و مطالعه تجربه دیگر کشورها و تاریخچه موضوع، شرایط، و میزان تاثیرِ حذفِ صفر از پول ملی بر تورم را مورد بررسی قرار دهیم .
12 دسامبر 2016 07:02
مطالعه تاریخی روند حذف صفر از پول ملی کشورها نشان می دهد اولین بار پس از پایان جنگ جهانی دوم و تورم شدید در آلمان‌غربی حذف صفر از پول ملی کشور تجربه شد که منجر به چاپ مارک جدید گردید.و بدنبال آن به ویژه از دهه 60 و 70 میلادی به بعد در کشورهای مختلف خصوصا کشورهای در حال توسعه به اجرا درآمد.تورم بالا و قرار گرفتن ارزش پول ملی در سراشیب سقوط ساده‌تر شدن مبادلات اقتصادی و بازرگانی و همچنین کاهش هزینه چاپ اسکناس کشورها در مسیر حذف صفر یا صفرهایی ازاسکناس‌ها قرار میدهد (اکثر اقتصاددانان بر این عقیده‌اند که حذف صفر از اسکناس به تنهایی هیچ‌گونه تأثیری بر شاخص‌های اقتصادی و طرف عرضه و طرف تقاضا ندارد و بیشتر اثر روانی بر جامعه می‌گذارد).البته قابل ذکر است که کارایی حذف صفر از پول ملی (در کنار کنترل تورم) در گرو اقدامات انقباضی دیگری در عرصه سیاست‌های پولی و انضباط مالی دولت‌ها میباشد. در غیر این صورت در زمانی کوتاه حذف صفرها اثر روانی خود را از دست داده و صفرها مجددا بازمی‌گردند.
براساس گزارش های بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول دست‌کم 50 کشور جهان تاکنون اقدام به حذف صفر از پول ملی خود کرده‌اند که البته در کنار حدف صفر نام واحد پول خود را نیز تغییر داده اند.(این تغییر نام در واقع بمنظور تکمیل چرخه روانی صورت می گیرد)
برزیل:
➖ حذف 18 صفر از پول ملی در شش مرحله
➖ تغییر نام واحد پولی در هشت مرحله
تورم سنگین برزیل در دهه 60 و 70 میلادی و کاهش ماهانه ۳۰تا۴۰ درصدی ارزش پول ملی این کشور(با سابقه دو بار تغییر نام پول ملی از سال 1930 تا 1942) موجب حدف صفر از پول ملی برزیل گردید.بطوریکه در سال 1967 میلادی برای اولین بار 3 صفر از پول ملی برزیل با نام Cruzeiro حذف و این پول به Cruzeiro Noro تبدیل شد، که نتیجه آن ،عدم توفیق این اقدام برزیل در کنترل تورم و رسیدن تورم این کشور تا سال 1981 به ۱۵۱ درصد بود در ادامه علی رغم حذف سه صفر دیگر از پول ملی این کشور در سال 1989 بار دیگر تورم برزیل افزایش یافته و به هزار و 431 درصد رسید و دیگر بار دولت برزیل اقدام به حذف صفرهای بازگشته همراه با تغییر نام پول ملی کرد و اینبار اما حذف سه صفر در سال 1993توفیقاتی در مهار تورم را در برزیل بدنبال داشت نتیجه اینکه برزیل همچنان یکی از گران‌ترین کشورهای آمریکای‌لاتین به حساب می‌آید.
هلند:
تورم پیش‌بینی نشده ناشی از درآمدهای غیر منتظره حاصل از استخراج گاز، در دهه 60 میلادی و نیاز دولت به پاسخگویی نیاز مبادلات مردم( در شرایط عبور تورم از مرز 100 درصد)منجر به اقدام دولت هلندبه چاپ اسکناس‌های درشت گردید. اما اعمال سیاست شدید انقباضی در سیاست‌های پولی و کنترل حجم پول در کنار حذف چهار صفر از اسکناس‌های این کشور در جلوگیری از ادامه این وضعیت در هلند موثر واقع گردید. بطوریکه میتوان گفت جوابگو بودن سیاست حذف صفر از اسکناس در کنار اعمال دیگر سیاست‌های کنترل نقدینگی بعنوان نمونه ای برجسته در کشور هلند خود را نشان داد.
ترکیه، تجربه موفق
-حذف شش صفر را از پول ملی( 2005)
از سال 1981 و در یک چرخه 25 ساله درشت‌ترین اسکناس ترکیه از 5 هزار لیر به یک میلیون لیر تبدیل شد.مشکلات فراوان در مسیر عملیات حسابداری و نگه‌داری حساب‌هانتیجه تعداد بیشمار صفرها بود. همزمان با انتشار اسکناس‌های جدید ترکیه با عنوان لیر جدید در سال 2005( هر لیر جدید معادل یک میلیون لیر قدیم) در یک مرحله شش صفر از اسکناس ترکیه حذف گردید.البته نا گفته نماند که مقدمه حذف صفرها در ترکیه کنترل کامل تورم بود.
زیمبابوه، حذف 3 صفر (2003)
زیمبابوه نمونه ای از حذف صفر از پول ملی
بدون کنترل تورم (یک هزار درصدی) می باشد و کشوری است که هدفش از حذف صفر فقط آثار روانی این کار در جامعه بود لذا در فرصت زمانی کوتاهی ابن اقدام اثر گذاری روانی خود را از دست داده و تورم شدید اقتصاد این کشور را ویران کرد و دلار زیمبابوه از هم پاشید. (هم‌اکنون تورم این کشور آفریقایی از مرز یازده میلیون درصد گذشته است و دولت برای تامین اسکناس مورد نیاز مردم ناگزیر از چاپ اسکناس‌های یکصد میلیارد دلاری شده است)
جمع بندی:
با توجه به آنچه گفته شد ،مشاهده میکنیم تجربه کشورها (کشورهای موفق و ناموفق)حاکی از این واقعیت است که اجرای سیاست‌های پولی حمایتگر و پشتیبان این اقدام یک عامل تعیین‌کننده در نیل به اهداف اجرای موفقیت‌آمیز طرح اصلاح پولی است. و بدون شک پیش نیاز اجرایی حذف صفرها وجود شرایط مناسب اقتصادی از جمله تورم تک‌رقمی پایدار(بطوریکه برخی کارشناسان معتقدند باید تغییر واحد پول در زمان تثبیت تورم پایدار به زیر 5 درصد صورت گیرد و همزمان باید انتظارات تورمی مدیریت شود) و ثبات اقتصادی و مستلزم ارائه یک طرح جامع با لحاظ تمامی جوانب، مانند تعداد صفرهای قابل حذف، معرفی یا معرفی نکردن پول جدید، چگونگی گردش و طول دوره گردش موازی،حجم بهینه و قطع‌های جدید، نیاز و تقاضای بازار در اجزای قطع‌ها و ابعاد حسابداری و کامپیوتری آن است. و از آنجا که همیشه انباشت تورم و پایین آمدن ارزش پول ملی، موجب طرح بحث حذف صفر از پول ملی گردیده و البته این موضوع دغدغه کشورهایی بوده که ابرتورم و تورم بالا داشته اند(اگر چه در حال حاضر بسیاری از کشورهای پیشرفته نیز مانند کره‌جنوبی با مشکل صفرهای بزرگ دست و پنجه نرم می‌کنند بطوریکه 1163 وون کره‌جنوبی معادل یک دلار است اما به نظر می‌رسد سیاست حذف صفر یا تغییر واحد پولی ملی در این کشور اولویت ندارد) یا اینکه برای الحاق به ترتیبات پولی منطقه‌ای با الزامات خارجی روبه‌رو بوده‌اند لذا از آنجا که کشور ما در حال حاضر در ثبات نسبی به سر می‌برد و هیچ الزامی برای پیوستن به اتحادیه‌های اقتصادی منطقه‌ای ندارد، پس این اقدام چه منافعی دارد؟
بنظر می رسد تا زمانی که لوازم اجرای این سیاست تحقق نیافته باشد و تثبیت قیمت‌ها و انضباط مالی قابل قبولی در رفتار مالی اقتصاد ملاحظه نشود، میتوان برای رفع مشکلات ناشی از کاهش مداوم ارزش پول ملی بر ساختار مبادلات و هزینه‌های مربوطه از ابزارهای دیگری نظیر توسعه بانکداری، تجارت الکترونیک، دولت الکترونیک، ایجاد اسکناس درشت‌تر و پیش‌بینی ترتیبات قانونی که نیاز به اسکناس و مسکوک را کاهش میدهد، توجه کرد.در مجموع، موافقان این طرح معتقدند مصوبه اخير دولت به‌عنوان بخشي از لايحه قانون بانک مرکزي، با هدف رسميت بخشيدن به عرف متداول و مرسوم در جامعه، تسهيل مبادلات و منطبق با واقعيات اقتصادی کشور و همخوانی با فرهنگ عمومی مردم تنظيم شده و فاقد آثار رواني و تورمي است و با توجه به وجود بستر فناوري اطلاعاتي مناسب و گسترش و نفوذ مناسب بانکداري الکترونيکي در کشور، با کمترين هزينه و زمان، قابليت اجرا دارد.
دکتر امیرحسین طاهری عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی