جنگ مالی آمریکا و حفظ هژمونی دلار : شیوه ها ، آثار ، راهکار ها-3
قسمت سوم و پایانی مقاله دکتر امیر حسین طاهری عضو هئیت علمی دانشگاه خوارزمی در موضوع هژمونی دلار به موضوع ارایه راهکارها به منظور مقابله با این هژمونی اختصاص دارد.
6 آگوست 2018 10:52
د: پایان سلطه دلار و هژمونی اقتصادی – نظامی آمریکا بر جهان: راهکارها
1-خروج بازار بین المللی نفت از انحصار دلار
در درون اوپک بحث در خصوص اینکه مبادلات بازار بینالمللی نفت میبایست از انحصار دلار خارج شود و قیمتگذاری و فروش نفت بر مبنای مجموعهای از ارزهای بینالمللی انجام پذیرد به اواخر دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰ باز میگردد که در آن زمان، ارزش دلار در برابر سایر ارزها به میزان قابل توجهی سقوط کرده بود. دراین مقطع انتخاب اوپک محدود بود؛ زیرا غالب ارزهای بینالمللی از نقدینگی کافی برخوردار نبودند و سازمان اوپک نگران بود که تبدیل ارز پایه مبادلات نفت به سبدی از ارزهای بینالمللی موجب تشدید نوسانات بازار نفت گردد. به دلیل مشکلات اجرایی و افزایش قیمت نفت، ایده قیمتگذاری و فروش نفت بر مبنای مجموعهای از ارزهای بینالمللی کنار گذاشته شد.
از سال ۲۰۰۲، با تشدید مشکلات دلار بحث قیمتگذاری و فروش نفت به دلار مجددا مطرح شده است. محدود بودن انجام مبادلات نفت به دلار، یکی از پایههای اصلی سیستم مالی کنونی است، به نحوی که تضعیف رابطه بین نفت و دلار با سرعت پایههای هژمونی دلار بر اقتصاد جهان را تضعیف خواهد نمود.
بزرگترین کابوس دولت آمریکا آن است که کشورهای اوپک انحصار قیمتگذاری و فروش نفت به دلار را متوقف سازند و بخش قابل توجهی از مبادلات نفتی خود را با ارزهای دیگر انجام دهند. در چنین شرایطی بانکهای مرکزی سایر کشورها ناچار خواهند شد تا بخش قابل توجهی از ذخیره دلاری خود را بفروش برسانند و به جای آن، ارزهای دیگری خریداری نمایند. در نتیجه، ارزش دلار به میزان ۲۰ تا ۴۰ درصد کاهش یافته و به نوبه خود موجب پیدایش یک روند تورمی شدید خواهد شد. صاحبان سرمایه، دلارهای خود را به سایر کشورها منتقل خواهند نمود، بازار بورس سقوط خواهد کرد و سیستم بانکی آمریکا با یک بحران گسترده مواجه خواهد شد و پرداخت اصل و سود بدهیها در بانک های آمریکا با مشکل روبرو گردیده و ادامه کسری تراز پرداختهای خارجی را برای آن غیرممکن خواهد ساخت.
گسترش بحران به سایر بخشهای اقتصاد موجب پیدایش بیکاری گسترده و فرو رفتن کل اقتصاد آمریکا در یک رکود اقتصادی ساختاری شدید خواهد شد. بحران آمریکا به سرعت به سایرکشورها گسترش خواهد یافت و کل اقتصاد جهان را درکام رکودی نظیر رکود دهه ۱۹۳۰ فروخواهد برد. در چنین شرایطی، هژمونی اقتصادی و نظامی آمریکا بر جهان به پایان خواهد رسید.
2- دلار زدایی از مبادلات در عرصه جهانی
دلار زدایی از مبادلات همواره به عنوان یکی از راهکارهای موثر در این رابطه مورد توجه قرار گرفته است برای ارایه نمونه هایی از کشورهایی که تا حدودی توانستهاند از زیر بار این سلطه خارج شوند می توان به اروپا، روسیه، چین و هند اشاره کرد. بطور مثال، چین اخیراً بستن قراردادهای آتی نفتی به یوآن را در بورس شانگهای آغاز کرده و یک نظام پرداخت بر مبنای یوآن شبیه به سوئیفت دلار ایجاد کرده که چندین بانک خارجی ازجمله دویچه بانک آلمان نیز به عضویت آن درآمدهاند. روسیه نیز اخیراً نظام پرداخت روبل را به صورت آزمایشی در این کشور اجرایی کرده و سبربانک، یکی از بزرگترین بانکهای روسیه، پس از اتصال به این شبکه که تقریباً شبیه به سوئیفت دلار است، اعلام کرد که آمادگی قطع اتصال به سوئیفت دلار را دارد. علاوه بر این روسیه همچنین توافق مبادلات ارز ملی روبل را به یوآن با چین بسته و عملاً نفت و گاز خود را به ۱۱ کشور بجای دلار به روبل میفروشد. روسیه همچنین قرارداد مبادله ارزی بر مبنای روبل و لیر را با ترکیه بسته و به جد تصمیم به حذف حداکثری دلار در مبادلات خارجی خود گرفته است.
3-تأسیس بانک توسعهی بریکس که در ژوییهی 2014بعنوان بدیلی برای صندوق بینالمللی پول و بانک جهانی بهطور رسمی با این هدف که این بانک بتواند در آینده یک واحد پولی رقیب دلار را تولید کند از جمله اقدامات دیگری است که در عرصه جهانی دنبال گردیده است . دراین رابطه اقدام اروپا در جهت تعریف پول واحد یورو با هدف جایگزینی آن با دلار را نیز می توان گامی در جهت مقابله با سلطه دلار در عرصه جهانی ارزیابی نمود.
4-اقدام چین در جهت تأسیس بانک سرمایهگذاری در پروژههای زیربنایی در اکتبر 2014 در پکن با 21 عضو با هدف سرمایهگذاری پروژههای زیربنایی (البته مستقل از بانک جهانی و بانک توسعهی آسیا ـ که عمدتاً حافظ منافع آمریکا و ژاپن هستند) نیز از جمله اقداماتی است که در مقابل سلطه و انحصار دلار صورت گرفته است.
5_ یوان ـ واحد پول چین ـ رفته رفته به صورت یک واحد پولی منطقهای برای تجارت و ذخیره در آسیا درآمده است_ اتحادیهی اقتصادی آسیای میانه (روسیه، بلاروس، قزاقستان، ارمنستان و بهزودی قرقیزستان) نیز میخواهد در آینده نزدیک یک پول واحد مشترک به نام آلتین ایجاد کنند.
6-روسیه و چین نه فقط قراردادهای عظیم انرژی امضا کردهاند بلکه از نظر نظامی هم همکاری میکنند. آنها همچنین به فروش اوراق قرضهی دولت آمریکا دست زده و مقادیر هنگفتی طلا خریداری کردهاند. چین نیز برنامه ریزی کرده تا به جای این که ذخایر خود را به اوراق قرضهی آمریکا وصل کند بکوشید «تا از اقتصاد داخلی خود حمایت کرده و بازارهای خارجی برای کالاها و ابزارهای با فناوری بالای چینی را گسترش دهد. مضافا اینکه اخیرا چین شروع به استفاده از پول خودش برای معاملاتش با ۶۰ کشور و یوآن را جایگزین دلار کرده. در واقع سعی میکند که تقریبا غیر از معاملات با خودش در سطح جهانی نیز یوآن را جا بیندازد تا جایگزین دلار شود. و این درحقیقت نشانه شروع یک جنگ اقتصادی با ابزار یورو و یوآن بین آمریکا و چین است.
روسیه نیز اخیرا رسما اعلام کرد که میخواهند از دلار جداشود. نا گفته نماند که هند هم به دنبال راهکاری برای خروج از این گرفتاری است. همانطور که ترکیه از برنامه خود برای مبادله برمبنای ارز ملی با دیگر کشورها ازجمله روسیه و ایران خبر داده است که در این زمینه اقدامات جدی انجام شده و این کشور حتی پیشنهاد اتصال به نظام پرداخت MIR روسیه که شبیه به ویزاکارت و مسترکارت است را به روسیه ارائه داده است، ضمن اینکه صحبت از یک پول جدید مجازی هم هست که اخیرا آرام آرام جایگزین ارزها شود. پس مجموعه جهان مهندسی اقتصادی دنیا متوجه این نکته هستند که از این سلطه ناحق خارج شوند.
7- اقدام کشورهای بریکس در جهت افزایش سطح تجارت بین خود و استفاده از واحدهای پولی خود در معاملات ـ به جای دلار ـ اقدامی در جهت کاهش سلطه دلار ارزیابی می گردد..
8_ ایجاد سیستم بدیل به جای سویئفت: اگر چه ایجاد نظامهای بدیل برای رهایی جهان از سنگینی بار دلار و جنگهای سرد و گرمی که آمریکا برای پیشبرد منافع خود به آن دامن میزند البته ما را از بیماری اصلی آمریکا ـ یعنی سلطه جویی ـ خلاص نمیکند. ولی حداقل یک فضای تنفسی ایجاد میکند تا بتوانیم برای اجتماعی کردن اقتصاد، در راستای تداوم بقا و ایجاد آنچه که امید واهمگان باشد، نظامهای بدیل را تجربه کنیم. بطوریکه در فوریهی 2015 روسیه در واکنش به تهدید غربیها برای کنار گذاشتن روسیه از این نظام، و همچنین افشا شدن این وضعیت که مبادلات سویئفت بهوسیلهی آژانس امنیت ملی آمریکا کنترل میشود، ایجاد سیستم بدیل خود به جای سویئفت را اعلام کرد. همهی این قدمها از سوی کشورهای جنوب و شرق در جهان با هدف خنثی سازی هژمونی دلار برداشته شده و میشود.
9-ایجاد یک سیستم مالی جدید بر پایه مجموعهای از ارزهای قدرتمند اقتصاد جهانی
با توجه به اینکه توانایی اقتصاد آمریکا برای رقابت با اقتصاد سایر کشورها با سرعت در حال افول است، حفظ هژمونی دلار بر اقتصاد جهان برای همیشه میسر نخواهد بود. و لذا برای مقابله با خطرات شرایط موجود، همکاری کلیه کشورهای جهان برای اصلاح سیستم مالی موجود اقتصاد جهانی از این منظر، الزامی است. در چنین شرایطی، بهترین راه کار برای حل این معضل جهانی همکاری کلیه کشورها برای ایجاد یک سیستم مالی جدید بر پایه مجموعهای از ارزهای قدرتمند اقتصاد جهانی است. در غیر اینصورت، گذار از سیستم مالی کنونی جهان به یک سیستم چند ارزی با بحرانهای اقتصادی و سیاسی گستردهای همراه خواهد بود که امنیت و صلح جامعهی جهانی را به خطر خواهد انداخت.
10-ایجاد یک واحدپولی ذخیره و جدید جهانی
یک راهحل بهمراتب بهتر ایجاد یک واحدپولی ذخیره و جدید جهانی است که جایگزین هیچ واحد پولی ملی نمیشود بلکه نقش هژمونیک دلار را حذف کرده و حایگزین آن در مبادلات بینالمللی شده و بهوسیلهی نهادهای بینالمللی مدیریت خواهد شدـ حالا یا یک صندوق پول بینالمللی اصلاح شده (اگر امکانپذیر باشد) یا ایجاد یک نهاد دیگری که از نهادهای کنونی «بیطرفتر» باشد.
ذ-دلار زدایی در اقتصاد دلار محور ایران و راه های پیشنهادی
از آنجا که یک سلطه بناحقی تحت عنوان دلار در تمام دنیا ایجاد شده و جهان به دنبال این است که بتواند از این صحنه خود را نجات دهد؛ جمهوری اسلامی ایران نیز بایستی به دلیل تحریم ها و سلطه ناحقی که سلطه جویان در قبال جمهموری اسلامی ایران اعمال می کنند راهکارهای عملی را برای مقابله با سلطه دلار و خروج معاملات از دلار را دنبال نماید. در این رابطه راهکارهایی به شرح ذیل پیشنهاد می گردد:
1-انجام مبادلات با پول ملی
در وهله اول با کشورهایی که میتوانیم با پول ملی مان کالا مبادله کنیم وارد معامله شویم. مثل ترکیه که با هم صادرات و واردات داریم و دلیلی ندارد که با دلار این کار را انجام دهیم. در این مورد بانکهای مرکزی دو طرف قبول کردهاند کهاین کار را انجام دهند. با سایر کشورها نیز اگر بالانس تجاری مان یعنی مقدار صادرات و وارداتمان هم اندازه باشد، میتوانیم انجام دهیم. چون پولی که بابت صادراتمان میگیریم، به همان نسبت کالا وارد میکنیم. در رابطه با مشکلاتی که به دلیل عدم برابری صادرات و واردات با کشورهایی مثل عراق و افغانستان خواهیم داشت. قدم اول عزم بانکهای مرکزی ایران، افغانستان و عراق است که بخواهند این کار را انجام دهند. این عزم شدنی بوده و راهکارهای متعددی هم دارد ولی خمیرمایهاش توسعه تجارت است.
2-انعقاد پیمان پولی دوجانبه با ٤ کشور چین، هند، ترکیه و کره یعنی بی نیازی ٦۰ درصدی به دلار و شبکه مالی آمریکا و مصونیت در برابر تحریمها.
3- توسعه تجارت با کشورهای مختلف
استراتژی تجاری در این رابطه نقش مهمی را ایفا می کند بطوریکه اگر توسعه تجاری ایران با کشورهای مختلف توسعه یابد بهراحتی دلار از معاملات ایران حذف می گردد. اما متاسفانه عملکرد اقتصاد ایران در حوزه تجارت چندان مناسب نیست. طبق آخرین آمار گمرک ایران حجم مبادلات تجاری بدون نفت در دنیا ۲۴/۰ درصد و با نفت ۳۵/۰ درصد تجارت جهانی است؛ در صورتی که طبق استانداردهای دنیا یک درصد از تجارت جهانی باید در اختیار جمهوری اسلامی ایران باشد. در واقع باید حجم تجارت ایران سه برابر گردد تا به استاندارد جهانی برسد. این حجم از عقب افتادگی، مشکل اصلی و ریشه عمده مشکلات در حوزههای اقتصادی است.
تغییر نگاه به مساله تولید و تجارت، ثبات قوانین و مقررات در تجارت، و تقویت نظام بانکی، بیمه، حمل و نقل و بنادر و همچنین تقویت و علمی ساختن بازاریابی قوی از ضروریات تحقق این هدف است. چرا که اگر میخواهیم در تجارت ایران رشد داشته باشیم باید عوامل آن را شناسایی کنیم که آنهم بازاریابی، ثبات قوانین و مقررات و نظامات بانکی است. اگر این رویکرد تغییر نیابد برای خیلی از مسائل اقتصادی راه حل عملی پیدا نخواهد شد. جدای از بحث درآمد، رابطه تنگاتنگی بین توسعه اقتصادی و استراتژی تجاری وجود دارد. یعنی باید توجه کرد که توسعه واقعی تا حد زیادی در گرو توسعه تجارت است. ایران به مثابه هاب منطقه هست، یعنی در منطقه مرکزیت دارد و میتواند دروازه طلایی برای شمال و جنوب و شرق و غرب باشد. بدون شک اگر ایران تجارت با دنیا را رشد و توسعه دهد و بین صادرات و واردات یک بالانس ایجاد کند؛ در این صورت میتواند از سیستم دلار خارج شود.
4-اقدام در راستای قانونمند ساختن حذف دلار
خنثيسازي تحريمها و منزويكردن آمریکا مستلزم انجام اقداماتي از جمله حذف دلار از چرخه معاملات تجاري فيمابين ایران و سایر کشورهای طرف تجاری است و «بدون توجه به تبليغات منفي دشمنان براي تضعيف روابط كشورها، ميتوان تحريمهاي آمريكاييها را با روشهايي از جمله حذف دلار و جايگزينكردن پول ملي در معاملات اقتصادي دو يا چند جانبه، بياثر کرده و امريكا را منزوي نمود .». البته ناگفته نماند که حذف دلار به الزاماتی نياز دارد كه مهمترين آن عزم ملي تصمیم سازان عرصه اقتصادی کشور است.
نکته مهم این است که برای رهایی از تکیه به دلار به دامان یورو سوق پیدا نکنیم چرا که، آمریکا میتواند بهسادگی و با اعمال کوچکترین فشار به اروپا بازهم ایران را تحت فشار قرار داده و تهدید کند. از طرف دیگر اگر ما در مبادلات خود با کشورهایی به غیر از اتحادیه اروپا از یورو استفاده کنیم، هزینه مبادله ارزی بین ریال- یورو و ارز آن کشور را به فعالان اقتصادی تحمیل کرده که از این منظر نیز رقابت پذیری تولیدات داخل در بازار خارج کاهش می یابد مضافا اینکه بانک مرکزی اتحادیه اروپا اعلام کرده است قصد دارد ارزش این ارز را در سالهای پس از ۲۰۲۰ به کمتر از یک دلار کاهش دهد. بنابراین بستن حسابهای ذخیره ارزی برمبنای یورو نیز به ضرر کشور خواهد بود.
5-تشکیل سبد ارزی یورو، یوآن، روبل و لیر
بهترین راهکار برای تعامل تجاری با دیگرکشورها در سایه تحریم دلاری و عدم دسترسی ایران به نظام بانکی آمریکا، تشکیل سبد ارزی است. ما میتوانیم به جای آنکه “همه تخم مرغهای خود را در یک سبد گذاشته” و فقط روی یورو حساب کنیم، با تشکیل سبد ارزهای یوآن چین، روبل روسیه، یوروی اتحادیه اروپا و حتی لیر ترکیه، خود را در برابر تهدیدات احتمالی یورو در آینده و زمانی که با اروپا تضاد منافع پیدا کردیم، مصون کنیم. ایران میتواند با اتصال به نظام پرداخت مستقل یوآن و نظام پرداخت روبل که اتفاقاً مورد استقبال دو کشور نیز واقع شده و به حذف بیشتر هزینه مبادلات ارزی منجر خواهد شد، در غیرضرورت، به جای استفاده از یورو یا دلار با دیگر کشورها به یوآن یا روبل مبادله کند. این امکان فراهم است که حتی با دیگر کشورها به غیر از روسیه و چین نیز از یوآن و روبل آنها استفاده کنیم.
6- تحقق اقتصاد مقاومتي یكي از راهکار های اساسی در جهت رهایی از سلطه دلار
وابستگی اقتصاد کشور به دلار برخلاف اصول اولیه اقتصاد مقاومتی و مقاومسازی اقتصادبوده مبارزه با وابستگی و سلطه دلار جهت تحقق اقتصاد مقاومتی، ضرورتی است که باید به آن توجه جدی شود به عبارت دیگر جنگ با دلار، لازمه تحقق اقتصاد مقاومتی است و لازمه تحقق این هدف توجه بیشتر به تولید، اشتغال و اقتصاد مقاومتی است.
جمع بندی
تبدیل دلار به یک معضل بینالمللی ، مسئلهای نیست که صرفاً مخالفان آمریکا به آن اقرار کنند. وابستگی اقتصاد دنیا به ارز دلار، مشکلی است که کشورهای زیادی در دنیا به آن پی بردهاند. چین و روسیه از جمله کشورهایی هستند که بیشترین و موفقترین روشهای مقابله با دلار را به کار بستهاند. این دو کشور علاوه بر تشکیل یک ائتلاف تجاری و اقتصادی ، طی چند سال اخیر، یک نظام انتقال پول به نام «نظام پرداخت فرامرزی بینبانکی» نیز میان خودشان ایجاد کردهاند تا جایگزین نظام انتقال مالی غربی، یعنی سوئیفت شود. در واقع آمریکا از طریق دلار و اروپا از طریق یورو بر بازارهای پولی و مالی تسلط دارند. اقتصاد سایر کشورها نیز همچون بازیچه دست آنهاست. واقعیت این است که هر کشوری که بر اساس قانون «برتون وودز» تن به قبول رفرنس دلار در مناسبات اقتصادی خود بدهد بیتردید تن به بردگی مدرن در نظام سلطه داده است.
درمان این بازار با حذف دلار و یورو از سبد تقاضای ارز کشور و با ایجاد پیمان پولی دوجانبه و چندجانبه ممکن خواهد شد. ضرورت حذف دلار به واسطه سلطه ناحقی که بر کشورهای دنیا دارد، امری ضروری است. بطوریکه در شرایطی که دنیا به سمت جنگ تجاری میرود و جنگهای نظامی هم در سایه مسائل و بهانههایی برای جنگ تجاری است لذا مجموعه مهندسی اقتصادی جهان متوجه این نکته شده اند که از این سلطه ناحق بیرون بیایند. بنابراین تجربه موفق اروپا و همچنین تلاشهای، روسیه و چین برای کنار زدن دلار اگرچه ممکن است به این زودیها به نتیجه نهایی نرسد، اما به روند در حال رشد در دنیا برای گذر از دلار به ارزهای جایگزین کمک خواهد کرد و همین مسئله است که آمریکا را بسیار مضطرب کرده است.
یکی از راههای ضروری برای مبارزه با سلطه دلار بر اقتصاد جهان، قراردادهای دوجانبه و چندجانبه میان کشورهای مختلف و همسو با موضوع تبادل و تعامل اقتصادی بدون استفاده از دلار است. خوشبختانه طی سالهای اخیر، برخی قراردادها در این زمینه میان ایران و کشورهای دیگر امضا شده است، اما متأسفانه این اتفاق هم دیر رخ داده و هم هنوز به اندازه کافی پیگیری نشده است. قابل ذکر است که یکی از مهمترین الزامات و راههای تحقق اقتصاد مقاومتی نیز موضوع استقلال معاملات بینالمللی کشور از ارز دلار و جایگزینی ارزهای ملی به عنوان راهحلی برای ورشکسته کردن دلار در قالب«نظام پرداخت فرامرزی بینبانکی» است که هم اکنون نیز به عنوان تهدیدی جدی برای تسلط دلار بر تبادلات بینالمللی توصیف شده است، لذا با توجه به آنچه گفته شد در شرایط کنونی خوب است دولت جمهوری اسلامی ایران نیز استفاده از ارزها و نظامهای تبادلی مستقلتر از دلار و یورو را در دستور کار قرار دهد . نظامهایی مانند نظام پرداخت فرامرزی بینبانکی که پیشتر به آن اشاره شد و بسیاری از کشورهای مخالف یا رقیب آمریکا از جمله اعضای گروه بریکس (اقتصادهای نوظهور) شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی اکنون به استفاده از آن روی آوردهاند.
امیدواریم ضمن عمل به فرمایشات رهبر معظم انقلاب و تحقق اقتصاد مقاومتی، پایان وابستگی تعاملات تجاری بینالمللی کشورمان به دلار، بیاثر کردن تحریمهای ظالمانه علیه ایران، تقویت روابط با کشورهای همسو، و نیل به اهداف دیگر، استفاده از ارزهای جایگزین دلار در تبادل با دنیا را در در راستای رهایی از سلطه دلار دنبال نماییم. قطعاً با برنامهریزی و حرکت در مسیر درست میتوانیم از ارزهای قدرتمند مستقل از دلار استفاده کرده و حتی ارز ملی خود را به یکی از ارزهای تعیینکننده در دنیا تبدیل نماییم.
دکتر امیرحسین طاهری
عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی