راهبرد ملی -|- nationalstrategyفرصت ها و چالش های جمهوری اسلامی در عرصه سیاست خارجی - راهبرد ملی -|- nationalstrategy

با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در دنیای دوقطبی دهه هشتاد میلادی و طرح شعار نه شرقی و نه غربی، نظام جمهوری اسلامی ایران در برابر چالش ها و فرصت های ویژه ایی در صحنه سیاست خارجی چه به لحاظ ویژه گی و ابعاد چالش ها و چه به لحاظ تنوع عرصه عملیاتی قرار گرفت.

با گذشت ایام تنوع و فراوانی اتفاقات و حوادث گوناگون در حوزه سیاست خارجی همگی موجب گردید  ظرفیت ها و تهدیدات خاصی برای نظام نوپایی جمهوری اسلامی شکل بگیرد. از این رو پس از گذشت قریب چهار دهه پیروزی انقلاب اسلامی هنوز شاهد هستیم عرصه سیاست خارجی ایران یکی از پر ترافیک ترین عرصه های سیاسی بوده که بررسی و تحلیل هریک از آنان نیاز به فرصت و نوشتارهای گوناگونی  می باشد.

در این گفتار کوتاه ما تلاش داریم به صورت خلاصه برخی از ویژگی ها  و ابعاد چالش ها در عرصه سیاست خارجی و عملیاتی آن را بازگو کرده و فرصت ها و ظرفیت هایی را که از این چالش ها می توان بدست آورد بیان کنیم.

الف) ویژگی‌ها و ابعاد چالش‌ها در عرصه سیاست خارجی

جمهوری اسلامی ایران در عرصه سیاست خارجی با چالش­های متنوعی رو به رو است؛ ویژگی­ها و ابعاد این چالش­ها ناشی از رشد و گسترش گروه های تکفیری  و تروریستی، در شرایطی متنوع می باشد و این درحالی است که اکنون منطقه خاورمیانه دچار بحران و حضور دولت خود خوانده داعش در دو کشور سوریه و عراق بوده که با اقدامات افراطی این گروه ها، روز به روز بر شرایط پیچیده منطقه افزوده و فرصت های مناسبی برای حضور نامبارک کشورهای فرا منطقه ایی و نقش های فرصت طلبانه برخی کشورهای منطقه فراهم نموده است. جمهوری اسلامی ایران به عنوان همسایه عراق و متحد استراتژیک سوریه در محور مقاومت، از آنجا که دولت شیعی عراق و عتبات مقدسه  این کشور  تهدید علمی و رسمی دولت خود خواند داعش قرار گرفته است، بر اساس آموزه های دینی  و اعتقادی  و آرمان های انقلاب اسلامی و حفظ امنیت و دور کردن تهدید  از مرزهای خود و در جهت منافع ملی و حیاتی جمهوری اسلامی، حضور فعال پشتیبانی لجستیکی و مستشاری در تقابل فیزیکی و سیاسی با مولود نامشروع داعش در  عراق و سوریه دارد . در کنار این اوضاع، تفاوت دیدگاه و چالش های جمهوری اسلامی با جبهه مخالفان جمهوری اسلامی در تحولات سیاسی منطقه و حوادث چند سال اخیر که متأثر از بیداری اسلامی روی داده است ، به ویژه بحران سوریه و بحرین، که ریشه در تفاوت راهبردها و نگاه آرمانی ایران به تحولات این کشورها دارد، بر حجم چالش های علیه جمهوری اسلامی افزوده است.

اما چالش های اصلی در حوزه سیاست خارجی جمهوری اسلامی متأثر از اختلافات موضعی با بازیگران خارجی نبوده و از سوی دیگر این چالش ها قابل معامله هم نیستند، بلکه این کنشگری ، برآیند تقابل اهداف راهبردی دو جبهه فعال در عرصه های جهانی و منطقه‌ای می باشد.

از این رو مشاهده می گردد جبهه مخالفان و قدرت های بزرگ اگر چه برای رویارویی با جمهوری اسلامی انگیزه های متفاوت دارند، ولی در اصلِ تقابل و دشمنی با ج.ا.ا هم‌عقیده هستند، این بازیگران پس از ناامیدی از براندازی و تغییر نظام اسلامی ایران، ادامه وجود یا منافع راهبردی خود را در استحاله یا ناکارآمدسازی نظام می بینند.

به منظور ریشه یابی سریع از علت وجود این راهبرد در نزد قدرت های استکبار باید این موضوع را اینگونه جستجو کرد که منافع کشورهای غرب و آمریکا با انقلاب اسلامی به صورت جدی تهدید شده است و اقتدار آنها در چشم ملّت ها به دلیل رفتار ایران فرو ریخته و امکان بهبود وضعیت پیش آمده با بقاء و افزایش قدرت ایران امکانپذیر نیست.

از سوی دیگر برخی از کشورهای منطقه ای از جمله دولت عربستان سعودی و حتی ترکیه که با پیروزی انقلاب اسلامی، آمال رهبری جهان اسلام برایشان مخدوش شده و رویکردهای سیاسی آن زیر سئوال رفته است با مشاهده موفقیت های مادی و معنوی جمهوری اسلامی ایران، متوجه گردیدند به دلیل اقبال عامه امت اسلامی کشورهای مسلمان به جمهوری اسلامی دیگر امکان اعمال نفوذ در حوزه های قدرت سنتی خود (حتی در بین اهل سنت) همچون گذشته ندارند و همین موضوع سبب گردید این کشورها به سمت سیاست های مقابله ای و چالش برانگیز در عرصه خارجی خود با جمهوری اسلامی ایران گام بردارند.

افزون بر موارد فوق، مخالفت نظام جمهوری اسلامی ایران با ماهیت وجودی رژیم صهیونیستی از بدو تولد انقلاب اسلامی که در حمایت از مردم مظلوم فلسطین و ساکنین نوار غزه و مسلمانان جنوب لبنان و به طور کلی محور مقاومت در منطقه خاور میانه شکل گرفته است، به عرصه ایی پایان ناپذیر در چالش های فراروی نظام جمهوری اسلامی ایران تبدیل شده است، از این رو رژیم صهیونیستی ناپایداری و تهدیدات امنیتی خود را متأثر از جبهه مقاومت و قدرت ایران می داند و باعث گردیده این رژیم بخش قابل ملاحظه ایی از ظرفیت سیاست خارجی خود را معطوف به دشمنی با ایران بنماید.

 با توجه به این موارد شاهد هستیم که چالش های خارجی جمهوری اسلامی ایران ، بر اثر تعامل موضعی با بازیگران چالش آفرین بوده و حتی تغییر لحن گفتگوی برخی از این کشورها در طی سال های گذشته با جمهوری اسلامی (که از سر ناچاری و تغییر تاکتیک مواضع سیاسی در این کشورها صورت گرفته است) نتوانست بر کاهش این چالش ها تاثیر بگذارد .

تمامی موارد فوق موجب گردید نظام سلطه به سردمداری آمریکا و متحدان غربی و منطقه ای با طرح مسائلی ظالمانه از قبیل نقض حقوق بشر، سلاح هسته ای، حمایت از تروریسم، دخالت در امور کشورها و… محورهای گوناگونی از چالش های سیاسی حقوقی جهت اعمال فشار علیه جمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی ایجاد نمایند هم اکنون کشورهای غربی با محوریت آمریکا، در مسیر اجماع سازی، هم افزائی مخالفان، معتبرسازی حمله نظامی و تحریم های همه جانبه علیه کشورمان از این ابزارها بهره گیری می کنند.

ب) چالش‌های عملیاتی در حوزه سیاست خارجی

گفته شد جمهوری اسلامی ایران همواره با چالش­های متعددی در عرصه سیاست خارجی مواجه بوده است، این موضوع موجب گردید دستگاه دیپلماسی ایران به عنوان موتور عملیاتی حوزه سیاست خارجی طی سی و هشت سال گذشته در عمل نتواند از تمامی ظرفیت فرصت­های راهبردی خود در پهنه بین المللی بهره­برداری کند.

چالش های متعدد منطقه ایی و کارساز بودن این آن در ایجاد مانع در بهره برداری مناسب از فرصت های راهبردی و نبود ظرفیت عملیاتی بازدارنده در حوزه حریفان منطقه ای و پیرامونی و ناتوانی در مهار دامنه عملیات این کشورها علیه منافع نظام موجب گردید نظام سلطه تلاش نماید این چالش ها از منطقه ایی به فرا منطقه ایی توسعه دهد. از این رو شاهد گسترش حوزه های فعّال عملیاتی از چند کشور (فلسطین، لبنان، عراق و سوریه) به بیشتر کشورهای غرب آسیا و شمال آفریقا در پی طراحی غرب برای دور زدن بیداری اسلامی طی سال های اخیر هستیم.

برای واکاوی دلایلی که موجب گردید دستگاه دیپلماسی ایران به صورت عملیاتی نتواند از فرصت ها بهره مناسب ببرد باید به عواملی همچون وجود نهادهای موازی در عرصه سیاست خارجی کشور و نبود هم افزایی عملیاتی در میان این دستگاه ها؛ ناکارآمدی در بهره گیری مؤثّر از ظرفیت های دیپلماسی پنهان کشور در جهت حمایت از امت اسلامی،جنبش ها و نهضت های انقلابی  و آزادی بخش و تحول گرا در منطقه؛ نام برد.

البته این نکته مهم را نباید از نظر دور  داشت که ضعف در فعالیت رسانه ای و عملیات روانی بر نا کارآیی و بعضا بی نتیجه بودن اقدامات خوب و تاثیر گذار دستگاه دیپلماسی می افزاید.

ج) فرصت‌های راهبردی جمهوری اسلامی ایران

علی رغم ویژه گی های متعدد و ابعاد متنوع چالش های عملیاتی در عرصه سیاست خارجی، جمهوری اسلامی ایران با پشتوانه مردم­سالاری دینی و همراهی توده­های مختلف ملت با اهداف راهبردی نظام در داخل و خارج از کشور از فرصت­های راهبردی متنوعی نیز برخوردار می باشد که شناخت صحیح این راهبردها و بهره برداری مناسب و عملیاتی کردن آنان می تواند علاج حل خیلی از چالش های موجود در این حوزه باشد. توانمندی و هوشمندی در مدیریت تحولات منطقه در چارچوب منافع ملی و امنیت کشور و تولید قدرت به نفع نظام اسلامی و جبهه مقاومت؛ یکی از مهمترین فاکتورهای پیش برنده نظام انقلابی ایران در منطقه می باشد. به طور مثال موفقیت در حفظ نظام سوریه به عنوان هم پیمان راهبردی خود در منطقه (تثبیت این پیروزی، نفوذ منطقه ای جمهوری اسلامی را به صورت تصاعدی افزایش داده است) و ایستادگی در برابر بازیگران منطقه ای و بین المللی در حوادث این کشور نشان از قدرتمندی و هوشمندی ایران در مدیریت تحولات منطقه دارد.

این توانمندی در کنار قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران در الهام بخشی به جهان اسلام و کشورهای مستضعف به دلیل برخورداری از مؤلفه های انقلابی، اسلامی، استکبارستیزی، وحدت آفرینی برای جهان اسلام، حمایت از مستضعفان و… برترین ظرفیت معنوی انقلاب اسلامی در حوزه های پیرامونی می تواند نقش موثری در ایجاد تغییرات اساسی در منطقه ایفا نماید. موضوعی که کارآمدی ظرفیت های نرم کشور در عراق، لبنان و فلسطین در سخت ترین شرایط سیاسی و امنیتی منطقه برای تحقق اهداف منطقه ای جمهوری اسلامی ایران؛ به خوبی خود را نشان داده است.

حفظ و ارتقاء توانمندی گروه های وفادار به ایران در لبنان و فلسطین علیه منافع غرب و رژیم صهیونیستی؛ می تواند عاملی بازدارنده در مقابل فعالیت های ضد ایرانی رژیم صهیونیستی در منطقه بوده و رژیم صهیونیستی را سرگرم با چالش های متنوع در مرزهای این رژیم نماید.

معتبر بودن مقوله دانش بومی هسته ای کشور در شرایط کنونی به عنوان یکی از مؤلفه های قدرت و ظرفیت‌های جمهوری اسلامی ایران در برابر غرب و هم پیمانان آن تلقی گردد و به این باور باید نزدیک شد که ناکارآمدی ظرفیت های نظامی آمریکا (روش های سخت و نیمه سخت) برای چیرگی بر جمهوری اسلامی ایران؛ یک امر مسلم و واقعی می باشد. از سوی دیگر جمهوری اسلامی می تواند در جذب همپیمانان منطقه ایی فعال تر وارد عرصه بین المللی گردد . موضوعی که در کسب هم پیمانی روسیه در معادلات منطقه و مقابله با جریان های تکفیری‌ـ تروریستی از جمله داعش و جبهه النصره؛ به خوبی خود را نشان داده است.