راهبرد ملی -|- nationalstrategyنقش آگاهی سیاسی امام خمینی (ره)در برقراری اسلام سیاسی با تأکید بر نهضت 15 خرداد – قسمت دوم - راهبرد ملی -|- nationalstrategy

نوع آگاهی سیاسی « انقلابی » آیت الله خمینی(ره) درجهت دادن به اسلام سیاسی

در مورد اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) نمی‌توان چنین تصور کرد که ایشان قبل از 15 خرداد 42 به فکر تشکیل حکومت اسلامی نبودند و پس از حوادث سال های 40 تا 42 که زمینه ساز قیام 15 خرداد و رویارویی مستقیم روحانیت شیعه با سلطنت جائر بود، به این فکر افتادند که دیگر جایی برای تحمل چنین حکومتی باقی نمانده و نظام باید تغییر کند. در واقع اندیشه و عمل امام و همه عالمان شیعه از ابتدا تاکنون را می‌توان به دو گروه عمده تقسیم کرد: اندیشه اصلاحی و اندیشه انقلابی. اما در واقع، نکته مهمی که قیام 15 خرداد را از سایر نهضت های اسلامی متمایز و برجسته می‌کند این است که امام خمینی (ره) با درک بستر فراهم شده و حضور و حمایت بی بدیل مردمی از مرجعیت، اندیشه سیاسی را از تفکر اصلاحی به تفکر انقلابی منتقل می‌کند.

اندیشه سیاسی امام در راه گذر از اندیشه‌های اصلاحی به اندیشه‌های انقلابی، دچار تحول تدریجی شد. اما نقطه قوت امام خمینی (ره) آن بود که به واسطه ایشان و به کمک شناخت دقیق اوضاع، شرایط و امکانات و با استعانت از پویایی تفکر شیعه، اجتهاد شکل گرفت. امام درک عمیقی از اندیشه‌های اصلاحی داشت، اما آنها را برای وضعیت معاصر مناسب ندید. ( (لک‌زایی:، 1384: 97)

در نظریه دولت امام خمینی(ره)، برای همه شرایط برنامه ریزی شده است«حتی زمانی که جامعه از وجود فقیه دارای ویژگی های برجسته و بایسته و فراهمی [در] زمینه حاکمیت فقیه محروم است، به هر دلیل، اصل پرهیز ناپذیری وجود حکومت در جامعه، به حال خود باقی است. در چنین زمانی مسئله عدول مؤمنین مطرح می‌شود. چنان که در نبود مؤمنان عادل یا فراهم نبودن زمینه حاکمیت آنها، مؤمنان فاسق سرپرستی جامعه را بر عهده می‌گیرند. به هر حال اصل عقل گریز ناپذیری وجود حکومت که با بیانی دینی بازگو شده است، در هیچ حال، تعطیل‌بردار نیست. »( حسینی: 1378:88 ) این نوع آگاهی سیاسی، نشانگر اهداف اصلي امام خميني(ره) برحاكميّت قوانين اسلام و اجراي شريعت اسلامي و قطع زنجيرهاي وابستگي كشور از كشورهاي استعمارگر و استكباري است.

انگيزه ديگر امام، مبارزه با صهيونيسم جهاني و عوامل داخلي آنها و صيانت از احكام اسلام و قرآن و حفاظت از استقلال كشور و جلوگيري از نفوذ بيشتر اعضاي فرقه ضاله بهائيّت كه به عنوان ستون پنجم اسرائيل در ايران عمل مي‏كردند، بود. رژيم شاه در سال 1328، به طور غير رسمي اسرائيل را به رسميّت شناخته بود و زمينه نفوذ عوامل صهيونيسم را در ايران فراهم ساخته بود.( ازغندي: 420- 409: 1376)

نهضت 15 خرداد، در دوره شکل‌گیری خود با یک سری زمینه‌ها و مقدمات و آگاهی سیاسی همراه بود، که اهم آن عبارت است از:

الف. رحلت آیت‌الله بروجردی و مطرح شدن نام امام خمینی (ره)

ب. جریان لایحه‌ی انجمن‌های ایالتی و ولایتی

ج. جریان همه‌پرسی ششم بهمن

د. حادثه خونین فیضیه (1341)

ﻫ. دستگیری امام (ره) و قیام 15 خرداد 1342.

در اين ميان نوع آگاهی سیاسی و سطح آگاهی سیاسی« آیت الله خمینی » در جهت گیری به نظام پهلوی در روند نهضت 15 خرداد نقشي تعيين‌كننده داشته‌ است.

امام خمینی(ره) بر اساس نوع آگاهی از محیط، جهت گیری سیاسی کرده و در این راستا مبادرت به سخنرانی بر علیه استعمار می کند. لذا نگرش و ذهنیت سیاسی مثبت از نهضت های اسلامی، کنش های ایشان را به سمت و سوی نگرش حمایتی از نهضت ها می کشاند. فتوا بر علیه استعمارگران با اعتقاد به نابودی دشمنان دین، میزان آگاهی سیاسی امام خمینی(ره) در قالب فتوی جهت گیری سیاسی ایشان را مشخص ساخت.

در این هنگام، علمای بزرگ شیعه، آیة اللّه آقا خویی، آیة اللّه میلانی و آیة اللّه نجفی مرعشی و آیة اللّه شریعتمداری به مخالفت دولت پهلوی برخاستند. به تعبیر امام خمینی(ره)، «پانزده خرداد یک نقطه عطفی است در تاریخ کشور ما که از همان وقت شروع به فعالیت سیاسی شد و روحانیون از همان وقت خودشان را مجهز کردند.. . در عین حالی که پانزده خرداد یک مصیبتی بود برای ملت ما، کلاً مبدأ جنبش بود. از همان وقت و جلوتر از آن وقت، روحانیون قیام کردند و به دست روحانیون نهضت شروع شد و پانزده خرداد یک انعکاسی بود از همان قیام. روحانیت را گرفتند و قریب تمام – تقریباً – علمای تهران را گرفتند و حبس کردند و شاید مدتی هم علمای تهران، وعاظ تهران در حبس بودند و بعد به تدریج رها شدند و از آنجا شروع شد به نهضت و مخالفت. در عین حالی که نهضت 15 خرداد مصیبت بود برای ما؛ لکن این موهبت را هم خدای تبارک و تعالی به ما عطا کرد که مردم بیدار شدند و لبیک گفتند به صدای روحانیون و در همه جا، در همه‌ی مملکت این نهضت شروع کرد و مبدأش از همان 15 خرداد بود. » (صحیفه نور :153) آگاهی سیاسی امام خمینی ،در شناسایی عوامل تاثیر گذار و فزاینده و نیز فرایند این تاثیر گذاری، در ایجاد انگیزه برای مشارکت سیاسی مردم خصوصاً روحانیون نقش بسزایی داشت. به این معنا که هر چه روحانیون نسبت به دامنه آگاهی سیاسی امام خمینی(ره) بیشتر واقف می شدند، در خواست برای مشارکت افزون تر می شد.

امام در این زمینه می‌فرماید: «پانزده خرداد، مبدأ عطفی بود در تاریخ؛ نه پیرو نهضت‌های دیگر، قیام‌های دیگر. این شعار باید محفوظ باشد که این قیام؛ قیام ملی نیست. این قیام، قیام قرآنی است، این قیام، قیام اسلامی است. »( صحیفه‌ی نور، ج 5، 184. )

امام در تاریخ 15/3/1360 می‌فرماید: «در 15 خرداد 42.. . گرچه ملت غیور ایران با فداکاری عظیم خویش و تسلیم قریب پانزده هزار شهید به درگاه خداوند متعال، به ظاهر سرکوب شد و دژخیمان رژیم جنایتکار پهلوی، ننگی ابدی بر ننگ‌های پنجاه ساله‌ی خود افزودند؛ لکن سرلوحه‌ی پیروزی اسلام و ملت بود. »( صحیفه‌ی نور، ج 14، 263) در 15 خرداد 42، حضرت امام (ره) در حضور ده‌ها هزار تن مستمع، شاهنشاه را «آقای شاه»، «تو»، «بیچاره» و «بدبخت» خطاب کرد. بت بزرگ سخت ضربه خورده بود. اقتدار رژیم کودتا و ترس و وحشتی که از سازمان امنیت مخوف در اذهان وجود داشت، آسیب‌دیده بود و شمارش معکوس سقوط نظام استبدادی وابسته پهلوی از همان روز آغاز شد.

قیام 15خرداد42 و دستگیری امام خمینی(ره) و برخی از مجتهدان دیگر، شکاف نهاد دین و سلطنت را ژرف تر کرد و تمامی نهاد دین را در برابر تمامیت رژیم قرار داد. از این زمان گفتمان سنتی مذهبی سیاست گریزی را رها کرد و در کنار گفتمان های رادیکال مخالف پهلوی قرار گرفت و به مهم ترین یار ویاور گفتمان اسلام سیاسی در ایران تبدیل شد. (حسینی زاده : 1386:162)

نهضت پانزده خرداد امام خمینی نشانگر شناخت سه عنصر اصلی آگاهی سیاسی، معرفت، ارزش ها و نگرش های سیاسی ایشان است. منظور از معرفت سیاسی اطلاعات و آگاهی های پیرامون مسائل سیاسی است. و ارزش های سیاسی، باور های اساسی در باره مسائل و موضوعات سیاسی جهان اسلام است. نگرش های سیاسی عقاید درباره موضوعات سیاسی و اهمیت آنان بود. سوال‌هاى اساسی‌ امام در سخنان ۱۵/۳/۵۸ نشانگر سه عنصر اصلی آگاهی سیاسی است:

پانزده خرداد چرا به وجود آمد و مبدأ وجود آن چه بود؟ در دنباله‌ى آن در سابق چه بود و الان چیست و بعد‌ها چه خواهد بود؟ ۱۵ خرداد را کى به وجود آورد و دنباله‌ى آن را کى تعقیب کرد و الان کى همان دنباله را تعقیب می‌کند و پس از این امید به کیست؟ ۱۵ خرداد براى چه مقصدى بود و تاکنون براى چه مقصدى است و بعد‌ها براى چه مقصدى خواهد بود؟ ۱۵ خرداد را بشناسید و مقصد ۱۵ خرداد را بشناسید و کسانى که ۱۵ خرداد را به وجود آوردند بشناسید و کسانى که ۱۵ خرداد را دنبال می‌کردند بشناسید و کسانى که از این به بعد امید تعقیب آنها هست را بشناسید و مخالفین ۱۵ خرداد و مقصد ۱۵ خرداد را بشناسید… ۱۵ خرداد براى اسلام بود و به رسم اسلام بود و به مبدئیت اسلام و راهنمایى روحانیت و همین جمعیت‌ها بودند که ۱۵ خرداد را به وجود آوردند و همین صف جمعیت بودند که کشته شدند. همین طبقه از افراد اسلامى که براى اسلام قیام کردند و هیچ نظرى جز اسلام نداشتند، ۱۵ خرداد را به وجود آوردند. ( صحیفه‌ى امام، ج۸، ۵۳٫).

نتیجه گیری

همان گونه كه گفته شد، منشا و خاستگاه قيام پانزده خرداد انديشه‏هاي روحانيّت مبارز شيعه، به رهبري حضرت امام خميني(ره) بود. در انديشه‏ها و تفكّر آن حضرت، تشكيل حكومت اسلامي و اجراي احكام اسلام جايگاه خاصّي داشت. بر اين اساس، پياده شدن قوانين اسلام در حوزه‏هاي سياست، اقتصاد، فرهنگ و اجتماع از انگيزه‏هاي اصولي نيروهاي مذهبي محسوب مي‏شد. امّا با توجّه به تخطي رژيم شاه از حدود الهي و عدم اجراي احكام اسلام، امر به معروف و نهي از منكر، دفاع از سنتّ ها و ارزش هاي اسلامي، مقابله با برنامه‏هاي استعماري آمريكا و اسرائيل، مبارزه با حاكميّت و گسترش فرهنگ غربي كه منافي با معيارهاي فرهنگ اسلام ناب محمّدي بود، از انگيزه‏هاي نسل جديد روحانيّت، براي ورود به عرصه سياسي كشور و وقوع قيام پانزده خرداد به شمار مي‏رفت. امام خميني(ره) در مرحله اوّل مبارزه خود، درصدد پيشگيري و كنترل حركت هاي ضد مذهبي رژيم شاه برآمد. و از شیوه ی اصلاحی استفاده کردند. امّا هنگامي كه اين رژيم تهاجم همه جانبه خود را بر عليه حضرت امام و پيروانش آغاز كرد، شيوه ديگري براي مبارزه انقلابی برگزيده شد كه همانا رويارويي با اصل نظام شاهنشاهي بود.

قیام 15 خرداد را نمی توان یک حادثه و اتفاق تصور نمود، بلكه باید ریشه آن را در جریان‌های قبل از سال 1342 مورد بررسی قرار داد. از سال 1332 كه آمریكا با كودتای 28 مرداد ماه در صحنه سیاسی ایران صاحب نفوذ شده بود تصور نمی‌كردند كه ظرف 10 سال با جریانی مواجه شود كه رژیم وابسته به آنان را در سراشیبی سقوط قرار دهد و منافع آنان را به خطر اندازد، در واقع نهضت امام مسیر خود را با مخالفت با اجرای سیاست‌های جدید آمریكایی در ایران آغاز نمود.

افزايش رشد سياسي روحانيّت و حوزه هاي علميّه و ورود آنها به عرصه سياست كشور، الگو قرار گرفتن مذهب براي مبارزه و رويكرد بيشتر نيروهاي مبارز به مذهب؛، رشد و آگاهي توده‏هاي مردم و تكامل مبارزات آنان؛ افشاي چهره منافقانه و رياكارانه شاه و روشن شدن ماهيّت رژيم وي براي مردم؛ بي اعتبار شدن غرب، به دليل موضع گيري هاي منفي، از دستاوردهای پانزدهم خرداد 1342بود که باعث افزايش آگاهي سياسي مردم و حضور بيشتر آنها در صحنه شد و با تثبيت رهبري امام خميني(ره)، گروه‏هاي سياسي غير مذهبي به حاشيه رانده شدند.

امام خميني(ره) با موضع گیری های مبتنی بر بصیرت در برابر رویدادهای زمانه خویش ایستاد. نهضت 15 خرداد به خوبي نشان داد، آگاهی سیاسی ایشان منطبق بر شریعت بوده و در حمایت از نهضت 15 خرداد نقش یک رهبر سیاسی را برعهده داشته و هرگز جایی که پای شریعت در میان بود کوتاه نمی آمد. نوع آگاهی های سیاسی امام خمینی(ره)، جهت گیری و مواضع ایشان را در قبال جریانات رقم زده است.