">

سیاسی و روابط بین الملل

همکاری ایران و روسیه در بحران سوریه ؛ آثار و دستاوردها

در دهه اخیر "پروژه آمریکایی خلافت داعش" جدی ترین تهدید امنیتی بالفعل علیه کشورمان، جبهه مقاومت و منطقه بوده که به واسطه جانفشانی بی بدیل و حماسی رزمندگان جبهه مقاومت و همکاری با روسیه در سوریه ناکام ماند. این همکاری آثار و پیامدهایی متنوع و پراهمیت داشته که توجه به آن می تواند برای آینده پرتلاطم مقابله با تعرضات روزافزونِ ایالات متحده آمریکا بر علیه کشورمان به عنوان یکی از معدود گزینه های متصور مورد توجه جدی قرار گیرد. این یادداشت به آثار و دستاوردهای همکاری ایران و روسیه در سوریه می پردازد.

20 نوامبر 2018 11:07

همکاری ایران روسیه در بحران سوریه
مقدمه

بعد از فروپاشی شوروی، آمریکا به عنوان رهبری ناتو با استفاده از اعتماد ساده اندیشانۀ روس­ ها به غرب و بهره ­گیری از نتایج جنگ بالکان، دیوار برلین و متحدین سنتی (خونی- نژادی-مذهبی) مسکو در اروپا را پشت سر گذاشته و به لحاظ نظامی خود را به دروازه­ های مسکو رسانده است. همزمان آمریکا سیاست فروپاشی روسیه را با انقلاب ­های رنگارنگ در صربستان، اکراین، قرقیزستان، گرجستان و روسیه سفید دنبال و جرقه های آن را در مسکو نیز شعله ­ور ساخت. دیدار تاریخی جو بایدن (معاون اوباما) با آقای پوتین در ابتدای سال 1390 و متعاقب آن فریب تحقیرآمیز و سلسله­ وار روسیه توسط آمریکا در موضوعاتی مانند: کودتا در اوکراین، خلع سلاح شیمیائی سوریه، اسقاط دولت قذافی و … رویکردِ اعتمادِ متوهمانه روسیه به غرب را مخدوش و آقای پوتین و تیمش را برای اتخاذ سیاست ­های جدید نسبت به آمریکا و غرب تشویق نمود و تصمیم به همکاری با ایران و جبهه مقاومت در سوریه آن هم در شرایط بسیار ناامیدکننده نظامی دمشق، نشانه­ ای بر تصمیمات و تغییرات جدی در خط مشی سیاست خارجی آن کشور ارزیابی می­ شود. این همکاری دارای آثار و دستاوردهایی بوده است که گروه سیاست خارجی موسسه فرهیختگان قائم در این یادداشت به آنهاپرداخته و برای حفظ این دستاوردها پیشنهاداتی ارائه می دهد.

بعد از جنگ دوم جهانی رقابت اصلی در صحنه بین­ الملل بین واشنگتن و مسکو بوده و دیوار برلین نمودِ عینی و بارز این مرزبندی بشمار می­رفت. در نگاه استراتژیست­ های آمریکایی، روسیه تنها کشورِ تهدید کنندۀ “موجودیت” آمریکا است و سایر کشورها حداکثر می ­توانند تهدیدکننده منافع آن محسوب شوند. آنها راه حل نهایی رفع تهدید علیه “موجودیت” آمریکا را اضمحلال کامل زرادخانه هسته ­ای اردوگاه شرقی و تسلط همه­جانبه بر آن و یا حداقل مهار آن کشور می­دانند، هرچند در مقاطعی امید و طراحی آنها برای فروپاشی روسیه نیز بروز داده می­ شود.

همکاری ایران و روسیه در بحران سوریه ؛ آثار و دستاوردها

الف: آثار و دستاوردهای همکاری برای روسیه

همکاری روسیه با ایران و جبهه مقاومت دربحران سوریه آثار و دستاوردهای مثبتی برای روسیه داشته است از جمله:

1) بزرگ شدن نقش در بحران­ها و موضوعات بین المللی؛

2) ایجاد تعادل و تقویت موضع در تعاملات با آمریکا و اروپا در موضوعاتی مانند شانگ های، کریمه، آبخازیا، کره شمالی، جریان انرژی به سوی اروپا و … ؛

3) تقویت مواضع حاکمیت و روحیه ملی در داخل؛

4) تضعیف جریان­ های تروریستی، جدایی­ طلب و غرب­ گرایان مورد حمایت آمریکا در داخل؛

5) تقویت جایگاه نزد جبهه مقاومت و کشورهای مخالف آمریکا و جریان تروریستی داعش؛

6) افزایش نفوذ منطقه ­ای از جمله در عراق­؛

7) بهره گیری از همکاری با کشورهایی مانند عراق، سوریه، لبنان و حتی ایران برای مقابله با آمریکا و غرب.

همکاری ایران روسیه در بحران سوریه
ب : پیامدها و دستاوردهای همکاری برای ایران و جبهه مقاومت
  • شکست پروژه آمریکایی داعش:

حسب شناخت و تسلط میدانی جان برنان (ریاست اسبق سازمان سیا و مسئول ایستگاه اطلاعاتی در ریاض) از سوی عربستان سعودی، طراحی “داعش” انجام و “جنگ نیابتی” علیه جبهه مقاومت و ج.ا.ایران راه­اندازی شد و توانست توان و ظرفیت­ های امت اسلامی را که در پی بیداری اسلامی می­ باید به نفع اسلام فعال می­ گردید را در قالب پروژه خلافت وهابی در عراق و شام، بر علیه دیگر مسلمان و جهان اسلام منحرف سازد.

همکاری روسیه با ج.ا.ایران و جبهه مقاومت، موجب شکست اهداف کلان این پروژه غربی-عربی-عبری که بیشتر خاک سوریه و عراق را به تصرف خود در آورده بود؛ شد.

  • شکست پروژه آمریکایی-غربی کردستان بزرگ:

پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، “پروژه کردستان بزرگ” به طور جدی در دستورکار محافل مطالعاتی-اطلاعاتی آمریکایی بوده است اما با اوج­گیری بحران خلافت داعشی در عراق و سوریه، متولیان پروژه کردستان بزرگ برای به ثمرنشاندن حاصلِ تلاش­ های چند ده ساله خود اقدام میدانی نهایی را به مراحله اجرا گذاشتند.

درصورت ناکامی و شکست جبهه مقاومت و ج.ا.ایران در حفظ دمشق و سایر مناطق سوریه و عراق، در عالم واقع بسیار بعید بود که “پروژۀ اعلام استقلال کرستان عراق” به شکست بینجامد.

همکاری و همراهی روسیه با کشورمان و جبهه مقاومت در سوریه باعث شد تا فرماندهی محور مقاومت در صحنه، برای مقابله و خنثی ­سازی اقدام تجزیه طلبانه اقلیم کردستان عراق در موقعیت مناسب قرار گیرد و تهدیدات امنیتی جدی احتمالی علیه تمامیت ارضی ج.ا.ایران را نیز برطرف نماید.

همکاری ایران روسیه در بحران سوریه
  • شکست تصور تسلط آمریکا بر ترتیبات منطقه­ ای:

نتایج حاصله از همکاری ج.ا.ایران و جبهه مقاومت با روسیه در سوریه اثبات نمود که توانایی آمریکا و نظام سلطه برای اجرای پروژه ­های موفق و تحمیل اراده بر ترتیبات منطقه­ ای به شدت تضعیف شده است.

  • تضعیف باور توانایی آمریکا بر حفظ امنیت اسرائیل:

شکست هر یک از پروژه­ های آمریکا در منطقه مانند نهادینه­ سازی داعش و ایجاد خلافت وهابی- سلفی، براندازی حکومت ­ها، پروژه کردستان بزرگ، شکست، تضعیف و خلع سلاح حزب الله و سایر همراهان ج.ا.ایران و امثال آن تاثیر مستقیمی بر تضعیفِ باور به “توانایی آمریکا بر حفظ امنیت اسرائیل” داشته و اثر دومینویی این شکست­ ها ،توام با پیروزی­ های حاصله از همکاری­ های مشترک ایران و روسیه موجبات قوام و استمرار این نوع همکاری­ ها را فراهم نموده است.

  • تعامل میدانی با یک ابرقدرت نظامی در عملیات نظامی در خارج از کشور:

تصویر ایجاد شده از توانایی اعمال اراده نظامی کشورمان در خارج از کشور، پس از همکاری مشترک با روسیه، نزد کشورهای منطقه و حتی قدرت­ های مطرح جهانی یک دستاورد راهبردی است که تا مدت­ ها بر اتخاذ موضع کشورها راجع به ترتیباتی که ایران بر آن توجه دارد تاثیرگذار است زیرا یکی از دل نگرانی­ های غرب ، نزدیکی بیش ازحد ج.ا.ایران به محور روسیه وچین درصحنه آسیای مرکزی است .

  • پشت سر گذاردن عصر یک جانبه­ گرایی آمریکا در جهان:

پس از فروپاشی اتحادجماهیرشوروی و کناره­ گیری و بلکه پرهیز روسیه از تقابل قابل اعتنا با تصمیمات آمریکا در صحنه بین­ الملل، این فضا برای آمریکا بوجود آمده بود که یک جانبه و بدون نگرانی از احتمال مخالفت جدی کشور قوی­ ای مانند روسیه که از حق وتو نیز برخوردار است به دنبال اعمالِ ارادۀ میدانی خود در دیگر کشورها باشد.

نتایج بدست آمده همکاری­ های مشترک ایران و روسیه در سوریه، ضمن استحکام جایگاه مخالفان غرب در روسیه، انگیزه ­ها را برای حضور فعال تر در عرصه­ هایی که تا کنون به دلیل بی عملی، آمریکایی­ ها با اقتدار بیشتری به آن ورود می­ نمودند تقویت نموده است.

امکان پیگیری اهداف عینی و آرمانی جمهوری اسلامی ایران در شرایطی که در صحنه بین ­الملل تنها یک بازیگر فعال با انگیزه مانند آمریکا، آن را صحنه گردانی نمی ­کند و بلکه مخالفت جدی با آن نیز وجود دارد به مراتب بیشتر خواهد بود. تاثیرات و نتایج بدست آمده طی همکاری مشترک در سوریه این انگیزه را به روسیه، دارنده حق وتو و بزرگترین زرادخانه هسته­ ای جهان می­ دهد که در سایر عرصه­ های بین­ المللی نیز نقش ­آفرینی بیشتری داشته باشد که این می ­تواند هزینه تعدیل رفتارهای قلدرمآبانه آمریکا را برای کشورمان کاهش دهد.

تمامی تلاش­ های آمریکا و غرب برای تصویب قطعنامه در شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه متحدین جبهه مقاومت بی نتیجه ماند و این به معنی اثبات مکرر مشروعیت فعالیت­ های نظامی کشورمان به نفع جبهه مقاومت و بر علیه طراحی­های آمریکا و غرب در منطقه بوده است.

همکاری ایران روسیه در بحران سوریه
  • ارتقاء سایر مناسبات با روسیه و اتحادیه اورآسیایی:

هرچند روسیه نیز به مانند هر کشور دیگری به دنبال تحقق منافع خود است با این حال از ابعاد مختلف واجد فرصت­ هایی است که می­ تواند تعدیل کننده برخی تهدیدات آمریکایی­ ها و غربی­ هایی باشد که صراحتاً و علناً از هرگونه دشمنی و فشار عملی برعلیه کشورمان فروگذار نمی ­کنند.

روسیه به عنوان پهناورترین کشور و صاحب ثروت­ های زیرزمینی معظم و توان هسته ­ای، وابستگی­ های متعدد اقتصادی به بلوک غرب دارد. همزمان کشورمان نیز علی رغم میل و مصلحت راهبردی در اینچنین موقعیت اقتصادی قرار دارد.

ایجاد مناسبات اقتصادی دوجانبه و همچنین تقویت همکاری ­ها در چهارچوب پیمان شانگ های می ­باید مورد توجه قرار گیرد چرا که هر دو کشور در شرایط تحریمی غرب قرار دارند و به هرمیزان که بتوانند مسیرهای جایگزین تامین نموده و از مسیرهای انحصاری غربی­ ها خارج شوند، یک مزیت بدست آورده ­اند.

نتایج مثبت همکاری در سوریه، لزوم توجه و فعال­ سازی فرصت­ های اقتصادی متقابل را برای تعدیل فشارهای اقتصادی انحصارگرایانه و تحریمی غربی­ ها نزد مقامات روسی روشن نموده که منجر به صدور دستورات تسهیل کننده تعاملات اقتصادی با ایران در آن کشور شده است.

روس­ ها پس از صف ­بندی آشکارتر با غرب در پی اتفاقات اکراین و سوریه، به مسیر همکاری اقتصادی با کشورمان نگاه جدی دارند و به نظر می رسد آمادگی برای پرداخت هزینه بیشتر نیز دارند و توانسته­ اند با عنایت به استحکام نسبی فرهنگ سلسله مراتبی خود، مراحل اجرایی آن را نیز در داخل کشورشان پیش برده و آماده عملیاتی نمودن کنند. فرصت گسترش همکاری ­های اقتصادی با روسیه به عنوان یکی از آثار مثبت همکاری نظامی در سوریه، در سازوکارهای اجرایی-اداری داخلی کشورمان در دست بررسی­ های مبتنی بر آموزه ­های غربی روس هراسانۀ مطلق باقی مانده است.

  • تقویت موضع جهت عدم تمکین به مذاکره تحمیلی موشکی یا منطقه ای:

در صورت عدم موفقیت در سوریه، واگذاری سوریه و بیشتر عراق به “داعش آمریکایی” قطعی بود. در آنچنان شرایطی که وجهه نظامی و آرمانی کشورمان به شدت ضربه خورده بود، شرایط آمریکا برای تداوم فشار و عملیات روانی برای تحمیل مذاکره و واگذاری توان موشکی-دفاعی و رها نمودن حمایت از جبهه مقاومت و حزب الله مساعدتر م ی­شد و برای استقرار امنیت در مرزهای کشور، برخی اتکاء به آمریکا را قابل توجیه بر می­شمردند. شایان ذکراست که روسیه برخلاف ج.ا.ایران دارای منافعی درسطح بین ­الملل است و درصورت تعارض میان منافع منطقه ­ای و جهانی این کشور همانند سایرقدرت­ های بزرگ اولویت به منافع بین­ المللی خود می­ دهد. حفظ ثبات و امنیت در منطقه و جلوگیری از درگیری بین ج.ا.ایران یا محور مقاومت در سوریه با رژیم صهیونیستی در این چارچوب قابل تحلیل است.

  • ایجاد شرایط برای تقویت نظامی جریانات شیعی منطقه مانند حشدالشعبی، فاطمیون و زینبیون:

آثار مثبت پیروزی ­های میدانی مشترک باعث تقویت ایدۀ راه­اندازی بسیج­ های مردمی مانند حشدالشعبی و فاطمیون و زینبیون شده است. این ایده برآمده از انقلاب اسلامی و هشت سال دفاع مقدس و خون پاک شهیدان، هرچند در مناطقی مانند بوسنی، تاجیکستان، افغانستان و عراق تا اندازه­ای متبلور شد اما در پی پیروزی­ ها در سوریه به گونه ­ای نهادینه شده که این جریانات تعیین­ کننده به راحتی از صحنه منطقه کنار گذاشته نخواهند شد. این نقطه قوت ج.ا.ایران است که توانائی کارمستقیم بامردم منطقه را دارد و آنان را در شرایط سخت و بحرانی موردحمایت قرار می دهد.

  • تقویت و پیروزی جریانات سیاسی همسو با ج.ا.ایران در انتخابات عراق و لبنان:

پیروزی محور مقاومت برهبری ج.ا.ایران در مقابل داعش آمریکایی و درکشورهای سوریه و عراق باعث شد تا جریانات سیاسی هوادار ج.ا.ایران در کشورهای عراق و لبنان، درموضع برتر برای پیروزی مورد اقبال عمومی قرارگیرند. درغیراین صورت هواداران کشورمان صحنه رقابت­ های سیاسی و انتخاباتی را به مخالفین جمهوری اسلامی ایران واگذار می ­نمودند.

همکاری ایران روسیه در بحران سوریه
نتیجه­ گیری و آینده همکاری

1- آنچه در سوریه بدست آمده نتیجه خون شهیدان جبهه مقاومت به فرماندهی ایران است که بسیاری از ایشان به مراتب بیش از خود سوری ­ها جانفشانی نموده­ اند. اندازه، نوع و جنس همکاری­ های نظامی و حتی سیاسی روسیه متفاوت اما همزمان بسیار تعیین کننده بوده است. طبیعتاً غیرنظامیان روسیه در پی انواع بهره ­برداری­ ها از دست آوردهای نظامیان خود در سوریه هستند و امید است که بخش­ های غیرنظامی کشورمان نیز بتوانند بهره ­برداری لازم را از جان فشانی­ های بعمل آمده نهادینه نمایند.

2- روسیه در سیاست خارجی خود، دارای منافع مشترک با کشورهای منطقه از جمله اسرائیل است. در موضوع سوریه با کشورمان و جبهه مقاومت همکاری بسیار مثبتی داشته اما احتمال دارد در آینده بین منافع منطقه ­ای و جهانی آن تعارضی بوجود آید. بنابراین در نوع همکاری و مناسبات با روسیه لازم است که این موضوع مورد ملاحظه قرارگیرد.

3- برخی آمارها بین یک سوم تا نیمی از جمعیت یهودی ساکن در فلسطین اشغالی را روس زبان می­دانند. برای روسیه موضوع اسرائیل تا اندازه­ای اجتماعی نیز هست و با نگاه اصولی و سیاسی کشورمان ماهیتاً تفاوت اساسی دارد. موفقیت طرح آمریکایی “داعش” و ایجاد خلافت وهابی در منطقه در راستای تامین امنیت اسرائیل از طریق شکست جبهه مقاومت و ج.ا.ایران نیز بود که به واسطه همکاری روسیه، طراحی­ ها و معادلات مدنظر آمریکا و اسرائیل با هزینه اعتباری، جانی و مالی به مراتب کمتر در زمان کمتری خنثی گردید. روسیه برای استحکام موقعیت خود طراحی چندوجهی راجع به اسرائیل را مدنظر خواهد داشت که شایسته رصد و هوشیاری است.

4- ج.ا.ایران هزینه ­های مالی، جانی و اعتباری فراوانی را در سوریه بکار گرفت اما نیازمند سخت افزار و لجستیک هوایی بود و از سوی دیگر ضرورت داشت در جهان به تنهایی مدافع سوریه معرفی نشود و در شورای امنیت از حمایت لازم برخوردار باشد. حفظ بشار اسد و مبارزه با تروریسم هدف مشترک از همکاری ایران و روسیه بود. روسیه اهدافی مانند به رخ کشاندن توان نظامی، حضور در مدیترانه، تسلط بر سوریه و … را نیز مدنظر داشته که در شرایط جدید دنبال می­کند و ابزارهایی مانند نفوذ بسیار قوی سنتی در حاکمیت سوریه، عضویت در شورای امنیت، توان نظامی، توان اقتصادی، ارتباط با سایر معارضین را دارد. نیاز ما به روسیه نیز یک ابزاری برای روسیه است که بتواند ج.ا.ایران را مهار کند و از این فرصت برای امتیاز گرفتن از آمریکا و اسرائیل استفاده کند. روسیه علاقمند نیست از صحنه سوریه بر علیه اسرائیل استفاده شود و اساساً نگاه نه تنها روسیه که در این زمینه تعهدات بین­ المللی نیز دارد، بلکه حتی نگاه سوریه نیز به این مقوله با نگاه ج.ا.ایران متفاوت است.

5- ایران می­خواهد در سوریه یک رکن تعیین­ کننده مهم باقی بماند و سهم تثبیت شده بر علیه اسرائیل و ماندگاری نفوذ و پایگاه را مدنظر دارد. مقولاتی مانند خروج از برخی مناطق مانند جنوب سوریه مغایرتی با اهداف ج.ا.ایران نداشته و روسیه در تعامل با آمریکا و اردن در مقابل برخی توافقات به خروج گروه­های مسلح از این مناطق و کاهش درگیری­ها نظر دارند.

لذا پیشنهادات می­ گردد :

1-   در خصوص بهره برداری از تلاش های صورت گرفته در سوریه:

بخش­ های ذی­ربط غیرنظامی با جدیت وفارغ از بروکراسی معمول بدون تاخیر تصمیم­ گیری کنند و فرصت­ های اقتصادی سوریه را مورد توجه قرار داده و نهایی نمایند. بدیهی است که هیچ فرصت اقتصادی در هیچ کجای دنیا مترصد بی ­تصمیمی و بی ­عملی دیگر طرف ­ها باقی نمی­ ماند. سوریه نیازمند بازسازی اقتصادی است و به اولین پیشنهاد معقول پاسخ خواهد داد. بخش­ های غیرنظامی روسیه این اصل بدیهی را مدنظر دارند و اقدام عملی می­کنند و شایسته است بخش ­های ذی­ربط ایران نیز بدون کارشکنی، بهانه­گیری و وقت­کشی باهماهنگی تمام در صحنه بازسازی سوریه ورود کنند.

2-   در خصوص بهره برداری از تجربه همکاری موفق با روسیه:

اولویت اول داخلی و خارجی کشورمان مبحث اقتصادی است. رویکرد آمریکای ترامپ اعمال هرچه بیشتر فشارهای اقتصادی است که متعاقب آن برای ایجاد ناآرامی­ های اجتماعی طراحی دارند. اگر در بعد اقتصادی کشور قوی­ تر عمل نماید، تعرضات آمریکا علیه کشورمان تضعیف خواهد شد. اقتصاد مقاومتی هرچند درون­زا باشد باز هم از تعامل با جهان بی­ نیاز نیست و ساختار اقتصادی کشور به سمت وابستگی هرچه بیشتر به تعامل با غرب سوق داده شده است. چرخش به سمت شرق (چین وروسیه) واجد شرایطی برای تعدیل نیازمندی اقتصادی کشورمان به غرب است.

ظرفیت­ های اقتصادی دررویکرد جدید می­ تواند گزینه­ های انتخابی برای اقتصاد کشورمان را افزایش داده و از فضای انحصاری ایجاد شده برای تعامل و وابستگی به غربی­ ها خارج نماید.

مناسب است:

ظرفیت­ های روسیه در برخی حوزه­ ها مانند قطب­ سازی­ های سیاسی و اقتصادی جدید (ایران-هند-چین-روسیه)، هموار کردن مسیر عضویت در شانگ های، همکاری گازی-نفتی، انرژی، تامین طلا، فروش نفت، مبادلات ارزی و جابجایی پول، راه آهن، بهره ­برداری از معادن و … به شکل جدی مورد توجه قرار گیرد.

گروه سیاست خارجی

یک دیدگاه برای “همکاری ایران و روسیه در بحران سوریه ؛ آثار و دستاوردها

  1. اینه که گفته شاید با اعتقاد گفته ولی واقعیت هم همینه؟ خیانت های روسیه به ایرا ن کم از ضربات غرب به روسیه نیست. بل بیشتر هم هست این تفکر غلط همان قدر خطرناک است که کسی فکر کند عرب دوست ماست .اولویت اصلی منافع ملی ما هست نه منافع غرب و شرق..

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.