راهبرد ملی -|- nationalstrategyاستثمار دیجیتال مطلب پیش رو قسمت دوم از گفتگوی سایت راهبرد ملی با مهندس مرتضی رحیمی

استثمار دیجیتال

ادامه از قسمت اول

جناب مهندس تاکنون در خصوص «تغییر مختصات» در حوزه های دینی  اعتقادی، تکنولوژی  فنی، سیاست و اقتصاد و استثمار منابع مواردی را بیان کردید و اکنون این سئوال مطرح است که اصولا  «تغییر مختصات»  در  حوزه فضای مجازی و دیجیتال چه معنا  و مفهمومی داشته و دارد و کارکرد آن چگونه است ؟

بله سئوال به موقعی بود و  بنده سعی کردم برای وارد شدن به بحث اصلی  یعنی «استثمار دیجیتال»  با ذکر مواردی عینی آنچه خواهم گفت بهتر و مناسب در ذهن  مخاطب قرار گیرد:

استثمار دیجیتال

   اما منابع داده:

توجه فرمائید سناریوی منابع داده‌ی کشور بسیار شبیه به منابع طبیعی و نفت است. در اینجا هم ما و هم ابرقدرتها در دو حوزه مختلف قرار داریم. دولت ما مرتب به توسعه کشور فکر می‌کند. ملت ما از کمبود یا نقص امکانات ارتباطی رنج می‌برد. سرویس‌های بسیاری بود که ملت از آنها محروم بودند یا بسیار ناقص و اولیه ارائه می‌شد.

اما ابرقدرت‌ها در مختصات دیگری خود را قرار داده بودند، آنها می‌دانستند که منابع داده‌ای ما که همان دیتا گفته می شود، چه منابع غنی و بی‌پایانی است و چه سودها و مزیت‌های فراوانی خواهد داشت. آنها سرویس‌های رایگانی را در قالب شبکه‌های اجتماعی، سایت‌های وب مختلف، کلاد و.. به ملت ما ارائه کردند. با این کار بسیاری از خدمات ارتباطی و خدمات عمومی دیگر مانند تاکسی‌رانی، نظافت، بیمه، خرید و فروش ملک و خودرو و… بشدت ساده و تسهیل شد، کسب و کارهای زیادی رونق گرفت و اشتغال زایی زیادی هم در این فضا ایجاد شد.

جامعه توسعه زیادی پیداکرد و بسیاری از معضلاتی که دولت در حل آنها ناتوان بود با استفاده از این سرویس‌ها برطرف شد. عقل حکم می‌کرد که این سرویس‌های رایگان را بپذیریم. مردم هم از آنها بشدت استقبال کردند. اینبار ابرقدرت‌ها هیچ تجهیزاتی را نیز به کشور ما ندادند فقط از طریق لینک‌های اینترنت و دستگاه‌های تلفن و رایانه‌ای که خود مردم می‌خریدند، این سرویس‌های رایگان برقرار شد. همه و همه تنها به شرط آنکه اجازه دهیم داده‌های ما در مراکز داده آنها ذخیره و پردازش شود. منطقاً مردم این را می‌پذیرند چون درک آنها از داده‌ها کامل نیست و با این تصور که داده‌های من چه سودی به حال آنها دارد، آن را در اختیار ابرقدرت‌ها قرار می‌دهند.

با این توضیحات ؛  به نظر می رسد با سرویس هایی که ابر قدرت ها در اختیار  مردم قرار داده اند ،بیشترین منفعت را مردم کسب می کنند  بر این موضوع  چه  ایراداتی می تواند وارد باشد؟

در نگاه اول همین است که می فرمائید اما این داد و ستد چگونه است؟ یعنی ابرقدرتها  از ارائه رایگان سرویس  چه بهره ایی می برند و مردم  نیز در قبال دریافت این  سرویس رایگان چه هزینه ایی را پرداخت می کنند؟ برای پاسخ به این دو سئوال  باید ماهیت داده  و اهمیت و منفعت آن شکافته شود.

استثمار دیجیتال

اما داده چیست و چه اهمیت و منفعتی دارد:

برای اینکه به اهمیت و ارزش داده‌ها و تاثیر شگرفی که بر حال و آینده جهان خواهد گذاشت، پی ببریم، به بخشی از سخنان آقای برایان کرزانیچ، مدیرعامل شرکت اینتل (بزرگ‌ترین سازنده پردازنده در جهان) که ابتدای سال 2018 در همایش و نمایشگاه بزرگ CES2018 ایراد شد، اشاره می‌کنم. او می گوید: «در مورد منبعی صحبت کنم که تا همین الان دنیای ما را بسیار دگرگون کرده است. و من پیش بینی می‌کنم که در دهه‌های آینده این دگرگونی بطور خیره‌کننده‌ای ادامه خواهد یافت. برخلاف معادن دیگر و حتی سنگ و آب و خاک، این منبع نامحدود و بصورت نمایی در حال افزایش است. منبعی که درباره آن صحبت می‌کنیم داده‌ها است. داده ها نیروی پیشرانی است که در انظار نیست ولی در پشت این انقلاب فناورانه، آینده قرار دارد. به اعتقاد من موضوع از این هم بزرگتر است. داده ها باعث تغییرات اجتماعی و اقتصادی بزرگی خواهند شد. تغییرات بنیادینی که تنها یک یا دو بار در قرن بوجود می‌آید. فکر می‌کنم اکنون زمان آن رسیده که ما اهمیت داده ها را به شکل دیگری مورد توجه قرار دهیم. این دستاورد از توان رایانشی سرچشمه می‌گیرد. قدرت رایانشی امروز به اندازه ای افزایش یافته که قادر به جمع‌آوری و پردازش داده‌هایی است که قابلیت تصمیم‌گیری، شناخت و تفکر را دارند.»

مقدمه‌ای بر مبحث استثمار دیجیتال-2

قابل ذکر است که یکی از اتهامات روسیه در انتخابات آمریکا همین مسئله است. آنها می‌گویند روسیه با دستکاری داده و وارد کردن برخی داده‌های خاص موجب تغییر نتایج انتخابات شده است. یک داده غلط باعث شده که ترامپ بالا بیاید. در مراکز داده بزرگ و جایی که داده‌های بزرگ مورد پردازش قرار می‌گیرند، داده‌های کوچکی هستند که ارزش اطلاعاتی بسیار بالایی دارند. اگر کسی بتواند آن داده‌های کوچک اما با ارزش را تغییر دهد، می‌تواند در تصمیم‌گیری‌های کلان یک کشور تاثیر بگذارد. این تنها یکی از ابعاد اهمیت داده‌هاست.

مدیرعامل اینتل می گوید: «هر چیزی که به فناوری مرتبط می شود (امروز تقریبا همه چیز) داده تولید می کند و حجم داده هایی که تولید می‌شود غیر قابل باور است. این داده‌ها همه به هم متصلند. امروز کلاد‌ها انباشته از داده‌هایی است که توسط دستگاه‌های من و تو تولید شده و بین هم رد و بدل می‌شوند. در سال 2020 هر فرد به‌طور متوسط هر روز یک و نیم گیگا بایت داده تولید می‌کند؛ تقریباً دو برابر میزان داده‌ای که امروز تولید می‌کند. و این در مقایسه با داده‌هایی که یک خودرو بدون راننده تولید می‌کند بسیارناچیز است (یک ترابایت یعنی حدود 2500 برابر داده‌هایی که یک فرد تولید می‌کند). یا یک هواپیمای متصل که امروزه در حال استفاده از آنها هستیم حدود 40 ترابایت داده در روز تولید می‌کند(40 برابر یک خودرو بدون راننده و صد هزار برابر یک انسان)».

تمام این داده‌ها جایی در حال ذخیره شدن هستند و خوشا بحال کسانی که این منبع داده را در اختیار دارند و می‌دانند چگونه و در چه جایی باید از آن استفاده کنند.  هر لحظه از اطلاعات موجود کشور که در حال ذخیره شدن است، غافل شویم، روزها و شاید ماه‌ها از آنها عقب خواهیم ماند. زیرا آنها که اطلاعات امروز را دارند، استفاده‌های فراوانی از آنها می‌کنند. اما آنهایی که اطلاعات امروز به علاوه دیروز و شش ماه قبل را دارند استفاده‌ها و تصمیم‌گیری‌های بسیار بسیار بهتر و بیشتری خواهند داشت.

نکته اینجاست که آنها هر لحظه درحال ذخیره‌سازی اطلاعات مردم، کسب و کارها و سازمان‌های ما هستند و ما به اهمیت آن واقف نیستیم. پس قطعاً نتایجی که آنها بدست می‌آورند در پردازش اطلاعات از ما خیلی قوی‌تر و بهتر خواهند بود.

فیوچر تودِی که یک موسسه آینده پژوهی است و گزارشات آن مورد توجه رهبران و مدیران سازمانی و کسب و کارهاست، در گزارش سالانه خود تحت عنوان «روندهای فناورانه سال 2018» می نویسد: «سال 2018 کشور چین قصد دارد پایه های تبدیل شدن به قدرت هوش مصنوعی را بوجود آورد و در دنیا پیشرو در این موضوع شود.  اگر داده ها به مثابه نفت جدید باشد جمعیت یک میلیارد و 400 میلیون نفری چین این کشور را صاحب بزرگ‌ترین و شاید مهم‌ترین منبع (داده های انسان) طبیعی جهان می‌کند.»

استثمار دیجیتال

ویژگی‌های منابع داده:

منابع داده چه ویژگی هایی دارند که برای ابرقدرت ها و شرکت های سازنده نرم افزار اهمیت دارد؟

منابع داده شاید تنها منبع طبیعی باشد که ویژگی‌های عجیب را در دل خود دارد از جمله:

• تنها منبعی است که نه تنها تمام ناشدنی است بلکه هر روز افزایش می‌یابد.
• تنها منبعی است که ضایعات ندارد.
• منبعی است که به محض استخراج و در همان مکان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
• از مقدار ثابتی داده، هزاران نفر و بارها می‌تواند فرآورده‌های متنوع تولید کنند.
• داده‌ها پس از هر بار فراوری و پردازش، به جای کم شدن زیادتر می شوند.
• با حداقل هزینه حداکثر سود را دارد.
• با استفاده از آن می‌توان به عمق جان یک کشور و ملت نفوذ کرد. موضوعی که آنها مدام بر روی آن کار می‌کنند.
• تنها منبعی است که تاثیر مستقیم(نه غیر مستقیم)بر اقتصاد، فرهنگ، اجتماع، سیاست و … دارد.

امروز داده‌ها به طرز باورنکردنی در اطراف ما در حال تولید و جابجایی هستند و ما اکنون متوجه شده‌ایم که شرکت‌های بزرگی که همه در اختیار ابرقدرت‌ها به خصوص آمریکا هستند، این حجم داده‌ها را از تمام کشورها جمع‌آوری و در مراکز داده خود ذخیره و پردازش می‌کنند. سپس از این منبع لایزال استفاده‌های هنگفت کرده و سودهای کلان به جیب می‌زنند. برخی از آن‌ها دسترسی به داده‌ها را با قیمت کلان می‌فروشند و برخی دیگر تنها قسمت کوچکی از داده‌های خود را در اختیار محققان قرار می‌دهند. در این میان بخش بزرگی از داده‌ها در اختیار دیگران قرار نمی‌گیرد و تنها خود از آنها استفاده می‌کنند. به همین دلیل در حال پیشی گرفتن از دیگران هستند. تسلط چند شرکت بزرگ بر منابع داده‌ای جهان و دراختیارگذاری گزینشی داده‌ها را در جهان امروز  «تبعیض دیجیتالی[1]» می‌نامند.

آنها با در اختیار داشتند این داده‌ها علاوه بر سودهای کلان در جهت تحلیل جنبه‌های مختلف ملت‌ها ، دولت‌ها و در نتیجه ادامه حاکمیت و رهبری خود استفاده می‌کنند. آنها با استفاده از این منابع به راحتی قادر به تاثیرگذاری بر جوامع و ایجاد مزاحمت برای حاکمیت‌ها خواهند بود. سازمان‌های اطلاعاتی بسیاری از کشورها این داده‌های پردازش شده را از دولت آمریکا و شرکت‌های مذکور با قیمت‌های بالا خریداری می‌کنند؛ داده‌هایی که در اصل متعلق به خودشان است. گفته شده که سرویس اطلاعاتی عربستان نیز از طریق همین اطلاعات توانسته نسبت به ردیابی خاشقچی روزنامه نگار منتقد سعودی ها و کشاندن او به کنسولگری عربستان در ترکیه اقدام کرده و او را دستگیر و به قتل برساند.

نتیجه ارائه داده ها در قبال سرویس هایی که گرفته می شود  این است که؛ ابرقدرت‌ها به ارزان‌ترین قیمت گنجینه‌های داده‌ایِ ملل مختلف را چپاول ‌کنند و علاوه بر سودهای هنگفت، با استفاده از آنها به سلطه خود بر جهان ادامه ‌دهند. و این مصداق عینی یک استثمار جدید است که به آن «استثمار دیجیتال» می‌گوییم. آنها وقتی از دسترسی به نفت و معادن ما نا امید شدند، سراغ معدنی رفته اند که سرشار و تمام نشدنی است و چه استفاده‌های فراوانی از آن می‌توان برد.

با توجه به این  موارد گفته شده پیشنهاد شما برای حفظ و بهره برداری از  این سرمایه  لایزال توسط حاکمیت چه موارد و اقداماتی است؟

در این رابطه بنده پیشنهاد دارم حاکمیت بایستی دو گام اساسی را برداشته و به چهار نکته توجه کند:

استثمار دیجیتال

گام اول: ملی کردن داده‌ها راه مقابله با استثمار دیجیتال

اولین اقدامی که باید به آن دست زد همانند منابع طبیعی دیگر، نهضت ملی‌کردن  داده‌هاست. با ملی کردن داده‌ها از استخراج و انتقال منابع داده‌ای کشورمان به خارج کشور جلوگیری می‌شود، اختیار داده‌ها به دست ملت خواهد افتاد و در صورت نیاز با اراده ملت، به اندازه لازم و به قیمت مناسب در اختیار دیگران قرار می‌گیرد. با ملی کردن داده‌ها، راه تسلط اطلاعاتی ابرقدرت‌ها بر ملت و کشور ما بسته خواهد شد و…

بهترین راه ملی کردن داده‌ها راهی است که بیش از هرکس دیگر مقام معظم رهبری بر آن پافشاری کرده و همیشه مدیران مسئول حوزه فضای مجازی را نسبت به پیاده‌سازی آن خطاب قرار داده‌اند. این اقدام چیزی نیست جز «ایجاد شبکه ملی اطلاعات». لازم به ذکر است که دولت‌های دیگر نیز مانند دولت آلمان چند سالی است که پیاده‌سازی شبکه ملی اطلاعات را در اولویت فعالیت‌های حوزه فضای مجازی قرار داده‌اند. کارشناسان معتقدند در آینده اینترنت تبدیل به «اسپِلنتِرنت[2]» خواهد شد. یعنی اینترنتی که دارای لایه‌هایی مجزاست به طوری که هرکشور خودش مقررات آن را وضع می‌کند و این تنها با ایجاد شبکه‌های ملی اطلاعات در کشورها میسر خواهد بود.

استثمار دیجیتال

گام دوم: لزوم مقابله با خام فروشیِ منابع داده‌ای کشور 

ملت ما سال‌ها پس از ملی شدن نفت، دل به آن خوش کرده ‌بود که نفت خام را خود استخراج کرده و به قیمت واقعی به فروش می‌رساند. غافل از آن که ابرقدرت‌ها بی‌کار ننشسته و با تغییر حوزه فعالیت خود، به خرید نفت از ما و فرآوری آن پرداخته و با استفاده از محصولات بدست آمده سودهای هنگفت (تا هزاران برابر ما) به جیب می‌زنند. آنها تنها بخشی از فرآورده‌های بدست آمده از نفتی را که از ما می‌خرند به چند برابر قیمت نفت خریداری شده به خود ما می‌فروشند. بعد از انقلاب اسلامی و به خصوص پس از جنگ تحمیلی دولت ما نهضت دیگری را آغاز کرد که تاکنون (به کندی اما) ادامه دارد. نهضت مقابله با خام فروشی.

در حوزه داده‌ها نیز پس از (یا همزمان با) ملی کردن داده‌ها، نهضت مقابله با خام‌فروشی داده‌ها باید آغاز گردد. اینکه دست اجانب از داده‌های ملت و دولت ما کوتاه شود کار بزرگی است اما کفایت نمی‌کند. ما باید از داده‌های تولیدی در کشور و حتی استفاده و تحلیل داده‌های کشورهای همسایه و دوست و همسو در جهت پیشرفت کشور و منطقه استفاده نماییم و این میسر نخواهد شد مگر با ایجاد مراکز داده بزرگ و حمایت از شرکت‌های داخلی که محصولات و خدمات داده محور تولید و ارائه می‌کنند. این شرکت‌ها باید در سطح منطقه و حتی جهان مطرح شوند و سهم کشور ما را از منابع اطلاعاتی دنیا افزایش دهند. به اعتقاد اینجانب، توجه و تمرکز بر جمع‌آوری و پردازش داده‌ها در سال‌های آینده، یکی از ارکان اصلی پیشرفت در کشور ما خواهد بود و حاکمیت می‌باید توجهی ویژه به ملی‌سازی و استفاده از این منبع لایزال خدادادی، داشته باشد.

نکته‌ای که در نهضت مقابله با خام فروشی باید به آن توجه نمود آن است که اگر به این سمت حرکت کنیم آنها قطعاً بی‌کار نخواهند نشست و وارد حوزه جدیدی با ما خواهند شد و آن عبارت است از سرمایه گذاری بر روی داده ها و انتقال تکنولوژی پردازش داده ها به داخل کشور. کاری که با کشورهایی مانند کره، چین، روسیه و حتی اروپایی‌ها انجام دادند.

این اقدام در صنعت نفت نیز انجام شد. آنها وقتی متوجه شدند که می‌خواهیم خود به فراوری نفت و فروش فراورده‌های آن بپردازیم، پیشنهادهای مختلفی ارائه کردند که فناوری و تجهیزات تولید فراورده‌های نفتی را به داخل کشور آورند و با استفاده از منابع داخلی اقدام به تولید فراورده‌های نفتی نمایند به شرط آن که خود از این فراورده‌ها بهره‌مند گردند. اگرچه در آغاز این یکی از بهترین روش‌هاست. لکن باید به تدریج کارها به دست شرکت‌های داخلی سپرده شود و دست آنها کوتاه گردد.

آنها در زمینه داده‌ها نیز وقتی متوجه شوند که قصد داریم خود به ذخیره‌سازی و فراوری داده‌ها بپردازیم، پیشنهاداتی خواهند آورد مبنی بر این که فناوری‌های روز را وارد کشور کرده و در مراکز داده ما اقدام به جمع‌آوری و پردازش داده کنند، به شرط آنکه خود نیز از آنها بهره برداری نمایند. شاید برای شروع کار آن هم در برخی حوزه‌های مشخص این اقدام موجب تسریع در روند مقابله با خام فروشی گردد. لکن با تقویت شرکت‌های دانش بنیان و کسب و کارهای داخلی، به تدریج تمام امور استخراج، ذخیره‌سازی، پردازش و تولید محصولات و خدمات داده محور، می‌باید به شرکت‌های داخلی واگذار گردد.

در انتها توجه به چند نکته توصیه می‌شود:

1. در خروج داده ها از کشور معمولا تنها به بعد امنیت و حریم خصوصی و سازمانی تمرکز می‌شود. در حالی که باید توجه داشت که آنها برای دسترسی به منابع عظیم داده‌ی داخل کشور، اگر ناچار شوند امنیت و حریم خصوصی ما را نیز تامین خواهند کرد.
2. درباره نفتِ کشور باید گفت که خیلی ارزان فروختیم و زود دیر می‌شد اگر متوجه نمی‌شدیم. درباره معادن داده‌ی کشور باید گفت که خیلی ارزان می‌فروشیم (فقط بخاطر اینکه چند سرویس بگیریم) و دیر شده‌است باید زودتر به خود آییم.
3. کسانی که به هر نحوی در ملی کردن نفت دخالت داشتند قهرمانان تاریخی ما بودند و کسانی که در ملی کردن داده های ما دخالت خواهند کرد قطعاً قهرمانان آینده ما خواهند بود.
4. ابرقدرتها همواره ما را در یک مختصات که خود طراحی کرده‌اند نگه ‌می دارند و خود در حوزه دیگری که ما با آن آشنا نیستیم حرکت کرده و مشکلات خود را حل می‌کنند و وقتی ما متوجه می‌شویم که باید به آن حوزه برویم، آنها مجدد حوزه دیگری را انتخاب می‌کنند. چگونه می‌توان از این بازی موش و گربه‌ای که آنها ایجاد کرده‌اند رهایی یافت؟

مقام معظم رهبری بارها به این سوال پاسخ داده و همه را به آن متوجه کرده‌اند. ایشان ضمن تاکید بر «نهضت نرم‌افزاری» و «تولید علم» ، همواره تاکید کرده‌اند که باید کارهایی انجام دهیم که آنها به آن فکر نکرده‌اند. این بدان معناست که ما باید زمین بازی را انتخاب کنیم و آنها بدنبال ما باشند. ایشان در یکی از جلسات قبل از ایجاد شورای عالی فضای مجازی که با حضور رئیسان سه قوه و مسئولین و صاحب نظران فضای مجازی برگزار گردید، فرموده بودند که اگر گفته می شود وب1، وب2 و وب3 وجود دارد شما باید بروید وب 4 را ایجاد کنید، قبل از آن که آنها وارد این حوزه شوند و در واقع طوری نباشد که فقط دنبال آنها باشید.

با تشکر

                                                                                                                              والسلام

[1] Digital Discrimination

[2] SplinterNet