راهبرد ملی -|- nationalstrategyبازار سرمایه بورس با توجه نقش مهم بازارسرمایه در اقتصاد کشور و در شرایطی که بازار بورس

بازار سرمایه بورس

بازار سرمایه ، شامل بازارهای مالی جهت خرید و فروش اوراق قرضه یا اوراق بهادار، با سر رسید بیشتر از یک سال و دارایی‌های بدون سر رسید، می‌شود.

در معمول‌ترین تقسیم‌بندی، بازار سرمایه از نظر مرحله عرضه اوراق بهادار، به دو بازار اولیه (بازار دست اول) و ثانویه (بازار دست دوم) تقسیم می‌شود.

بازار بورس ، یکی از بازارهای ثانویه است. سازوکارهای تعبیه شده در این بازار، از طریق رشد حجم پس‌انداز و سرمایه‌گذاری، رشد اقتصادی را تسریع می‌کنند.

استفاده از بازار سرمایه برای تأمین مالی مخارج دولت نیز، از جمله قدیمی‌ترین و متداول‌ترین شکل مبادلات مالی است.

اتکای دولت‌ها به بازار سرمایه در اغلب اقتصادهای مدرن نه تنها از این جهت مهم است که دولت‌ها غالباً اوراق بدهی منتشر می‌کنند تا بخش عمده هزینه‌های خود را تأمین مالی نمایند، بلکه استقراض دولت غالباً حجم عظیمی از کل وجوه عرضه شده در بازار توسط وام‌دهندگان را جذب می‌کند.

به‌طورکلی هدف از تشکیل بورس، جمع‌آوری سرمایه‌ها و هدایت آن به سمت فعالیت‌های اقتصادی است.

بازار بورس به کسب‌وکارها و کارآفرینان کشور به‌منظور ارائه سرمایه به شرکت‌هایی که به آن نیاز دارند، می‌تواند کمک ‌کند.

در یک اقتصاد سالم و پویا، با این روش می‌توان از حرکت سرمایه‌ها به‌سوی فعالیت‌های سفته بازانه جلوگیری نمود. نقش بورس در اقتصاد یک کشور را نمی توان نادیده گرفت.

موضوع این نوشتار بررسی بازار سرمایه کشور با هدف بازنمایی وضعیت بازار سرمایه امروزی کشور می باشد، که ضمن بیان مفهوم بازار سرمایه و نقش آن در اقتصاد کشور ، ریسک ها و علل افت و خیز و نوسانات این بازار،پیشنهاداتی در جهت هدایت و مدیریت صحیح این بازار ارائه خواهد گردید.

عکس تزئینی است.

الف:نقش بورس در اقتصاد یک کشور

سرمایه گذاری های کلان لازمه رشد و توسعه اقتصادی است و این سرمایه‌گذاری‌ها هیچ‌گاه نمی‌توانند بر اساس بازار منابع کوتاه‌مدت تأمین مالی شوند.

زیرساخت اساسی تأمین مالی بلندمدت هر کشور لازمه اش ایجاد یک بازار سرمایه قوی و کارآمد است.

رسمی بودن، شفافیت و برخورداری از پشتوانه محکم قانونی مهم‌ترین تفاوت‌های بازار بورس با بازارهای سنتی است.

رونق بازار بورس، بازتاب اقتصاد در حال پیشرفت است که در بلندمدت ارتباط مثبت و دوطرفه‌ای میان رشد اقتصادی و شاخص‌های توسعه بازار بورس به وجود می‌آورد.

نقش بورس در اقتصاد کشور موضوعی است که در ادامه به آن می پردازیم.

۱– تأمین سرمایه

اهمیت بازارهای مالی به دلیل نقشی است که در گردآوری منابع مالی از طریق پس‌اندازهای کوچک و بزرگ و هم‌چنین هدایت منابع مالی به‌سوی مصارف و نیازهای سرمایه‌گذاری در بخش‌های مولد اقتصادی دارند.

در واقع از طریق بازارهای مالی می‌توان فرآیند تامین سرمایه را سرعت بخشید.

تامین مالی شرکت ها با هدف افزایش تولید از دو طریق مراجعه به بانک و دریافت تسهیلات بانکی (شیوه متداولی که از نظر زمانی، معمولاً فرایندی زمان‌بر و طولانی بوده و هزینه بالایی را به شرکت ها تحمیل می‌کند) و روش دیگر تأمین مالـی از طریق بورس اوراق بهـادار است.

در روش تأمین مالـی از طریق بورس اوراق بهـادار شرکت ها می‌توانند در صورت پذیرش در بورس، طرح توجیهی خود برای افزایش تولید را به بورس ارائه و درصورت تایید سودآوری و ‌واجد شرایط بودن از سوی کارشناسان بورس، به شرکت ها اجازه داده می شود تا با عرضه و فروش سهام جدید به سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار، منابع مالی مورد نیاز خود را تأمین کنند.

۲– حفظ سرمایه

با توجه به کاهش ارزش پول ملی به‌مرور زمان و تورم موجود در جامعه و‌کاهش ارزش پس‌اندازها در صورت عدم سرمایه گذاری در جای مناسب، جذب پس‌اندازهای راکد و به‌کارگیری آن در تولیدات، ایجاد امکانات و تسهیلات برای مشارکت عموم مردم باعث شده که بورس به‌عنوان یک اهرم مهم در کنترل نرخ تورم و افزایش نرخ رشد پس‌انداز،  نقش مهمی را در جامعه ایفا کند. درنتیجه سرمایه‌گذارانی که اقدام به خرید سهام شرکت‌ها می‌کنند از سرمایه خود در مقابل تورم محافظت می‌کنند.

۳– قابلیت نقد شوندگی بالا

قابلیت نقد شوندگی بالای بازار بورس، (اینکه در هر زمانی که خواستند سرمایه‌ خود را خارج و به فروش برسانند) موجب آرامش سرمایه گذاران در معاملات عمومی می گردد.

۴– شفافیت و امنیت در سرمایه گذاری

امنیت در سرمایه‌گذاری یکی از مهم‌ترین مزایای سرمایه گذاری در بورس، است.

علت اهمیت بالای بورس در اقتصاد کشورها، تصویب و اجرای قوانین و مقررات متعدد درزمینه ی بورس و حمایت از سرمایه گذاران این بازار در همه جای دنیا است.

در بازار سهام‌ شرکت‌ها موظف هستند همه اطلاعات مهم خود مانند اطلاعات مالی، برنامه‌ها و… را به بورس اعلام نموده و اطلاعات موردنیاز به‌راحتی در اختیار سرمایه ‌گذار قرار گیرد تا سرمایه‌گذار با اطمینان بیش‌تری سرمایه‌گذاری کند.

از طرفی به دلیل این‌که بازار سرمایه، شرکت‌ها را بهتر و قوی‌تر کنترل می‌کند، می‌تواند منافع مشترکی بین مالکان شرکت‌های سرمایه پذیر و سهامداران ایجاد کند. تمام این موارد کمک می‌کند که افراد به فکر استفاده و کسب سود از پس‌اندازهای خود باشند و آن‌ها را درجایی مناسب سرمایه‌گذاری کنند. درنتیجه بورس نیز با جمع‌آوری سرمایه‌های خُرد سبب رشد اقتصادی می‌شود.

۵– کسب درآمد

کسب درآمد و سود یکی از مهم‌ترین اهداف هر فرد در سرمایه گذاری، است. سرمایه گذاری در بورس اگر به‌صورت صحیح و آگاهانه باشد، می‌تواند از طریق دریافت سود نقدی و افزایش قیمت سهام کسب درآمد کند.

سرمایه گذاران در بورس با بررسی و تحلیل بنیادی اطلاعات منتشرشده شرکت ها، سهام شرکت ها را انتخاب می‌کنند و پس از تحلیل تکنیکال شرکت وارد سهم می‌شوند.

ب – شاخص بورس: علل رشد و ریزش

فاکتور محیطی و ظرفیت خود شرکت ها و همچنین عرضه و تقاضا از عوامل تاثیرگذار در شاخص بورس است.

رشد بازار سرمایه رشد اقتصاد، اشتغال، توسعه بنگاه های صنعتی و تولیدی را به دنبال دارد. منطق بازار سرمایه حکم می‏کند ارزش سهام یک شرکت زمانی بالا برود که در آن تحول نوید بخش خوبی اتفاق افتاده یا آینده روشن و درخشانی در انتظار آن باشد.

در رابطه با شرایط کنونی بازار سرمایه کشورمان سئوال این است که رشد شاخص کل سهام در بازار بورس برابر کدام مبنای اقتصادی و تحول مثبت در اقتصاد کشور بوده که بازتاب آن چنین تحولی را در بورس در پی داشته است؟

در پاسخ به این سئوال می توان گفت یکی از دلایل رشد ارزش سهام شرکت‏ها در این مقطع و شرایط، می‏تواند وضعیت بی ثبات سایر بازارهای پایه از جمله ارز، طلا، مسکن، خودرو و … باشد از این رو مردم ترجیح می ‏دهند به بازاری مطمئن ‏تر دیگری روی آورند که در حال حاضر بازار سرمایه گزینه ارجح است.

در این وضعیت روانی و احساسی دارندگان سرمایه خُرد که محل دیگری برای سرمایه گذاری پیدا نکرده‏ اند، بدون داشتن تحلیل درستی از روند رشد بازار بورس و دلایل آن تنها سرمایه خود را به امید کسب سود بیشتر به تبع هیجان ایجاد شده در جامعه روانه بازار بورس کرده و زمینه ساز جذب نقدینگی سرگردان، رشد خوب و نشانه‏ های مثبت گردیدند. (بازاری که در سال ۹۸ بازدهی ۱۸۷ درصدی از خود بر جای گذشت و به نظر می‌رسید رشد مطلوبی داشته است، در سال ۹۹ روند آن دگرگون شد و تنها در کمتر از چهار ماه به بازدهی نزدیک به ۲۶۰ درصدی رسید در حالی که بازارهای رقیب مانند دلار، مسکن و نقدینگی رشد چندانی نداشته است). به نظر می‌رسد عوامل مختلفی از جمله موارد ذیل سبب رشد بازار سرمایه گردیده است:

۱-حمایت علنی برخی مسئولین  از بازار سرمایه که  می‌توان آن را نوعی بیمه‌کردن بورس توسط حاکمیت عنوان کرد که سبب شده است سرمایه‌های خُرد مردم به سمت بازار سرمایه هدایت شود.

۲- کاهش نرخ سود بانکی که موجب گردید سپرده‌گذاران از هر فرصتی برای تبدیل پول خود به دارایی استفاده کنند تا از تورم مصون بمانند.

۳- تعطیلی کسب‌ وکارها و شرایط خانه‌نشینی مردم سبب شده که عموم مردم دست به خرید و فروش شخصی سهام ببرند.

۴- در کنار عوامل فوق، می‌توان کسری بودجه دولت و رشد پایه پولی، عوامل رفتاری و آشنایی مردم با بازار سرمایه و …. اشاره کرد.

در خصوص اُفت سرعت بازدهی بورس نیز باید گفته شود چند عامل از جمله سبقت بازدهی دلار و طلا نسبت به بورس، و افزایش تمایل به خروج سرمایه از بازار سهام برای ورود به دیگر بازارها و همچنین افزایش نگرانی‌های سهامداران به واسطه برخی هشدارهای کارشناسان (آن هم در دوره حمایت از بازار سهام ) در این ریزش ها نقش داشته‌اند‌.

ج : بازار بورس : ریسک‌ها

بازار بورس بازاری پر ریسک بوده و کسانی که در آن سرمایه گذاری می کنند؛ نباید امید داشته باشند که یک سود مشخص و معین از این بازار دریافت کنند و علامتی که این بازار به سرمایه‌گذاران می‌دهد این است که باید با شناخت کامل وارد شوند.

حتی آن دسته از افرادی که نسبت به بورس اشراف دارند و تحلیل ارائه می‌دهند نیز با ریسک مواجه‌اند چه برسد به مردمی که با مبانی بازار آشنا نیستند و در این شرایط ریسک بالاتری آن‌ها را تهدید می‌کند چراکه در مواقع خطر و بحران آن دسته از مردم که آگاهی و شناخت ندارند تنها ممکن است به بخشی از نقدینگی اولیه خود برسند.

باید توجه کنیم؛ در شرایط ریزش بازار سرمایه؛ این دسته از مردم که اتفاقا بخش مهمی از دارایی آن‌ها را تشکیل می‌دهد؛ ممکن است به سختی و با ضرر زیادی دوباره به نقدینگی تبدیل شود.

د : بازار بورس : نگاهی امنیتی

واضح و آشکار است که  آمریکا  همواره به دنبال بر هم زدن نظم و آرامش و امنیت در همه عرصه ها مخصوصا عرصه اقتصادی کشورمان است.

تاکید ما در این نوشتار بر بازار سرمایه به عنوان مهترین عرصه اقتصادی کشورمان در شرایط کنونی است. نکته مهم این است که بایستی به اهمیت و حساسیت این بازار از لحاظ امنیتی توجه داشته باشیم .

اگرچه ریسک پذیری و نوسانات ویژگی بازار سرمایه است، اما نوسانات غیر منطقی (افزایش یا کاهش) و التهاب در این بازار مشکلات مختلف اقتصادی، اجتماعی و امنیتی را به دنبال خواهد داشت که حائز اهمیت است.

در یک تحلیل امنیتی می توان گفت بازار بورس شمشیری دو لبه است.

طی یک سال گذشته بورس به عنوان پربازده ترین بازار در ایران شناخته شده و کسانی چند برابر سرمایه اولیه خود سود کرده اند. این موضوع باعث عطش و هجوم بسیاری از سرمایه های خُرد به بازار سرمایه طی چند ماه اخیر گردید.

این سود خیره کننده بورس از یکسو و تورم بالا و کاهش روز افزون ارزش پول ملی از سوی دیگر، باعث شد عده ای با فروش اموال غیرمنقول خود یا اخذ وام و استقراض وارد بازار سرمایه شوند. (علی رغم آنکه حضور در بورس برای کسانی مناسب است که از امکانات اولیه زندگی و حقوق مکفی برخوردار بوده و دارای سرمایه مازادی هستند).

در طرف دیگر، دولت نیز در شرایط کنونی تلاش دارد با حمایت از بورس به لحاظ روانی سیگنال مثبتی به جامعه تزریق شود.

البته جمع آوری نقدینگی از سطح کشور و هدایت آن به سمت تولید خود کم اهمیت تر از جنبه روانی رشد بازار سرمایه ندارد.

با این حال این بازار سرمایه که اکنون افزایش یا اُفت شاخص آن به دغدغه میلیون ها ایرانی تبدیل شده است، می تواند به عنوان پاشنه آشیل اقتصاد کشور مورد توجه قرار گیرد، چرا که میلیون‌ها نفر از مردم اغلب بی‌تجربه و با ریسک بالا فارغ از هرگونه منطق اقتصادی، وارد این بازی خطرناک شده و سرگردانند و لذا جلوگیری از کاهش یا سقوط آن نیز می تواند به عنوان به یک اولویت امنیتی مطرح گردد.

چرا که در چنین شرایطی التهاب بازار بورس، آن هم بدون عذر موجه از منظر اقتصادی و تنظیم گری، ایجاد تنش و نگرانی بیشتر در میان مردم را در پی خواهد داشت و لذا باید تمهیداتی اندیشیده شود که یک بازار سالم که برای تامین مالی و شفافیت در اقتصاد به وجود آمده به روزی دچار نشود که نارضایتی مردم را در پی داشته باشد.

احساس امنیت اقتصادی یک سرمایه مهم اجتماعی است و فقدان آن مانع بزرگی در برابر فعالیت‌های اقتصادی و ایجاد رونق و پیشرفت کشور به حساب می‌آید و باید به صورت جدی مورد توجه قرار گیرد.

پیشنهادات و راهکارها

بازار سرمایه کشورمان در سال های گذشته رشد قابل توجهی را تجربه کرده و جایگاه روزافزونی در بخش اقتصاد کشورمان پیدا کرده است.

در راستای سرعت بخشیدن به روند فوق موارد ذیل پیشنهاد می گردد:

۱- ایجاد فرهنگ سرمایه گذاری از الزامات توسعه بازار سرمایه است. توسعه فرهنگ سرمایه گذاری می بایست در میان تمام اقشار مختلف جامعه صورت پذیرد. در این رویکرد کشور در مراحل ابتدائی قرار دارد و این امر تدوین برنامه ای بلندمدت را در این حوزه می طلبد.

۲- یکی از راهکارهای توسعه بازار سرمایه کشور تمهید قوانین جدید در حوزه بازار سرمایه از جمله قانون سرمایه گذاری خارجی در بورس و تسهیل فرآیند سرمایه گذاری این بخش از سرمایه گذاران در بازار سرمایه است که خود نشان از یک عزم ملی دارد.

۳- در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، تنها بخشی از اقتصاد که تزریق نقدینگی در آن ایجاد تورم نمی نماید حوزه بازار سرمایه است. بنابراین تدوین راهکارهای مناسب جهت سمت دادن به نقدینگی های موجود در جامعه، به بازار سرمایه گام بزرگی جهت کنترل نقدینگی، تورم و کمک به راه اندازی چرخه های اقتصاد است که نیازمند توجه خاص کلیه ارکان نظام است.

۴- امروزه کشورهائی در اقتصاد رشد بیشتری می نماید، که در اجرائی نمودن راهکارهای نوین تامین مالی پیشگام باشند. بر این اساس توسعه ابزارهای تامین مالی به مانند صدور اوراق مشارکت شرکتی و انواع صکوک در بازار سرمایه گام موثری در این امر است. اما مهمترین مسئله در این بخش ایجاد سازکارهای مناسب در فراملی نمودن تامین مالی از بازار سرمایه در حوزه بین المللی است که خود نیازمند تجهیز زیرساختی نرم افزاری و سخت افزاری بازار سرمایه است. این گام نقش موثری در جذب منابع تامین مالی در سطح بین الملل دارد. دولت در ایجاد ساخت های ذکر شده گام های موثری در چند سال اخیر برداشته است اما این حوزه همچنان نیازمند توجه خاصی از سوی تمام مسئولین است.

۵- دولت ضمن حمایت و نظارت جدی بر روند رشد بازار و رفتار سهامداران بزرگ و مراقبت از سرمایه خُرد سهامداران کوچک از بروز مشکلات و تبعات اقتصادی، اجتماعی و معیشتی برای سهامداران خُرد جلوگیری کند.

۶- مردم‌ باید مراقب باشند جایی که سرمایه گذاری می‏کنند نقطه مطمئنی برای سرمایه آنان باشد و دائم چرائی رشد یکباره و حباب گونه و غیر منطقی ارزش سهام یک شرکت که در آن تحولی اتفاق نیفتاده را جستجو کنند و ترکیدن این حباب را محتمل بدانند و ضمن سرمایه‏ گذاری با اطلاع حتما مراقبت کنند، دارایی خود را در یک سبد نگذارند که اگر خدای ناکرده اتفاقی برای آن شرکت افتاد زیان سنگینی به آنان تحمیل شود.

۷- یکی از راهکارهای آشنائی بهتر اقشار جامعه با بازار سرمایه تهیه و تدوین برنامه های آشنائی با بازار سرمایه و ابزارهای این بازار است و رسانه ها و خصوصا رسانه ملی بایستی این موضوع و رفتار بهینه و حرفه ای در بازار سرمایه را به مردم آموزش دهند؛ چرا که بازار بورس ایران اکنون صرفا یک مقوله اقتصادی نیست، بلکه به یک مقوله امنیتی تبدیل شده است.

۱۰- دولت نیز باید راه های احتمالی ایجاد شوک یا ضربه به بورس ایران را رصد کرده  و آمادگی لازم‌ برای خنثی سازی چنین اقداماتی را داشته باشد. زمان پیش رو تا انتخابات آمریکا از هر جهت حساس بوده و طلب می کند هم مردم و هم مسئولین با حساسیت و مسئولیت پذیری بیشتری عمل کنند.

جمع بندی

بر اساس ادبیات توسعه مالی، بازار بورس نقش اساسی در رشد اقتصادی داشته و به دلیل ایفای نقش واسطه‌ای در تخصیص منابع به همه بخش‌های اقتصادی و نیز تشویق پس‌اندازها و استفاده کارا از آن‌ها، سهم عمده‌ای در رشد بلندمدت اقتصادی دارد.

در این روزها که، جهت گیری نقدینگی به سوی سازمان بورس بوده و بازارسرمایه ایران نیز در حال نوسان است. نقدینگی وارد شده به بورس، اگر با اعمال تدابیر مناسب و همگرایی راهبردی مردم، نهاد ناظر، سهامداران عمده، دولت و .. در مسیر توسعه ابزارها و نهادها و بهبود فرآیندهای بازار، تبدیل به سرمایه مورد نیاز برای رشد و توسعه بنگاه های کشور شود؛ در کوتاه مدت و شاید حتی در میان مدت، اثرات ویرانگر و ضدتعادلی کمتری در اقتصاد کشور گذاشته و حتی موجب التیام برخی مشکلات نظام اقتصادی کشور خواهد شد.

اگر واکنش در برابر این شرایط مساعدی که در اقتصاد ملی بوجود آمده منفعلانه باشد ، نقدینگی بی قرار در بازار بورس نیز، تنها جریان سفته بازی مخرب را تشدید و در آینده ای نه چندان دور، با بجا گذاشتن زیان دیدگان فراوان و بحران های اجتماعی و اقتصادی جدی، بازار بورس را متلاطم خواهد کرد.

راه حل مقابله با این نوسانات ناخواسته و تبدیل شرایط متلاطم این روزهای بورس به فرصتی برای رشد اقتصادی و اجتناب از تهدیدهای آن، نیازمند آموزش و فرهنگ سازی در مردم، رفتار مسئولانه و آینده نگرانه مقررات گذاران بازار سرمایه و اقتصاد کلان ایران و البته شجاعت و مهارت فعالان اقتصادی برای پیوند زدن مسیر خلق و توسعه کسب و کار به ظرفیت های امروز بازار سرمایه هستیم.

دبیر بخش اقتصادی

وبگاه راهبرد ملی