بیانیه گام دوم راه کارها پیشنهادات
مقدمه:
در قسمت قبل به پیشینه چگونگی تدوین و ابلاغ قوانین بالا دستی در جمهوری اسلامی و معرفی سند گام دوم انقلاب توسط مقام معظم رهبری (دام ظله العالی) پرداخته شد. در ادامه به موضوع این سند و پیشنهاداتی برای اجرای آن ارائه می گردد.
د : موضوعات بیانیه
- علم و پژوهش: دانش، آشکارترین وسیله‌ی عزت و قدرت یک کشور است. روی دیگر دانایی، توانایی است.
- معنویت و اخلاق: معنویت به معنی برجسته کردن ارزش‌های معنوی از قبیل: اخلاص، ایثار، توکل، ایمان در خود و در جامعه است و اخلاق به معنی رعایت فضلیت‌هایی چون خیرخواهی، گذشت، کمک به نیازمند، راستگویی، شجاعت، تواضع، اعتماد به نفس و دیگر خلقیات نیکو است. معنویت و اخلاق، جهت‌دهنده‌ی همه‌ی حرکت‌ها و فعالیت‌های فردی و اجتماعی و نیاز اصلی جامعه است؛
- اقتصاد: اقتصاد یک نقطه‌ی‌کلیدیِ تعیین‌کننده است. اقتصاد قوی، نقطه‌ی قوت و عامل مهم سلطه ناپذیری و نفوذ ناپذیری کشور است و اقتصاد ضعیف، نقطه‌ی ضعف و زمینه ساز نفوذ و سلطه و دخالت دشمنان است. فقر و غنا در مادیات و معنویات بشر، اثر می گذارد.
تأکید بر تقویت اقتصاد مستقل کشور که مبتنی بر تولید انبوه و با کیفیت، و توزیع عدالت محور و مصرف به اندازه و بی اسراف و مناسبات مدیریّتی خردمندانه است و در سال‌های اخیر از سوی این‌جانب بارها تکرار و بر آن تأکید شده، به خاطر همین تأثیر شگرفی است که اقتصاد می‌تواند بر زندگی امروز و فردای جامعه بگذارد.
- عدالت و مبارزه با فساد: این دو لازم و ملزوم یکدیگرند. فساد اقتصادی و اخلاقی و سیاسی، توده‌ی چرکین کشورها و نظام‌ها و اگر در بدنه‌ی حکومت‌ها عارض شود، زلزله‌ی ویرانگر و ضربه‌زننده به مشروعیت آنها است؛ و این برای نظامی چون جمهوری اسلامی که نیازمند مشروعیتی فراتر از مشروعیت‌های مرسوم و مبنائی‌تر از مقبولیت اجتماعی است، بسیار جدی‌تر و بنیانی‌تر از دیگر نظام‌ها است. وسوسه‌ی مال و مقام و ریاست، حتی در عَلَوی‌ترین حکومت تاریخ یعنی حکومت خود حضرت امیر‌‌المؤمنین(ع) کسانی را لغزاند، پس خطر بُروز این تهدید در جمهوری اسلامی هم که روزی مدیران و مسئولانش مسابقه‌ی زهد انقلابی و ساده‌زیستی می‌دادند، هرگز بعید نبوده و نیست؛ و این ایجاب می‌کند که دستگاهی کارآمد با نگاهی تیزبین و رفتاری قاطع در قوای سه‌گانه حضور دائم داشته باشد و به معنای واقعی با فساد مبارزه کند، بویژه در درون دستگاه‌های حکومتی.
- استقلال و آزادی: استقلال ملی به معنی آزادی ملت و حکومت از تحمیل و زورگویی قدرت‌های سلطه‌گر جهان است. و آزادی اجتماعی به‌معنای حق تصمیم‌گیری و عمل کردن و اندیشیدن برای همه‌ی افراد جامعه است؛ و این هر دو از جمله‌ی ارزش‌های اسلامی‌اند و این هر دو عطیه‌ی الهی به انسانها‌یند و هیچ کدام تفضل حکومت‌ها به مردم نیستند. حکومت‌ها موظف به تأمین این دو‌اند.
- عزت ملی، روابط خارجی، مرزبندی با دشمن: این هر سه، شاخه‌هایی از اصلِ «عزت، حکمت و مصلحت» در روابط بین‌المللی‌اند.
در مورد آمریکا حل هیچ مشکلی متصور نیست و مذاکره با آن جز زیان مادی و معنوی محصولی نخواهد داشت.
- سبک زندگی: … تلاش غرب در ترویج سبک زندگی غربی در ایران، زیان‌های بی‌جبران اخلاقی و اقتصادی و دینی و سیاسی به کشور و ملّت ما زده است.
بیانیه گام دوم راه کارها پیشنهادات
ﮪ : راهکارهای پیاده‌سازی
- ضرورت بهم پیوستگی اسناد بالادستی؛ در گام اول نیاز است اسناد بالادستی به صورت یک “بسته کامل” مورد توجه قرار گیرد. این اسناد بالادستی شامل : قانون اساسی، برنامه بیست ساله چشم‌انداز، برنامه‌های پنج‌ساله، برنامه‌های یک‌ساله، شعار سالیانه و سیاست‌های حاکم بر برنامه‌های پنج‌ساله و بیانیه گام دوم است.
لذا براین اساس و با بهره‌مندی از تجارب دیگر کشورها و تجارب 42 ساله حاصله، زنجیره و مدل کلان سیاست‌گذاری در کشور طراحی و به موقع اجرا گذاشته شود.
برای این منظور، توجه عمیق به پیوستگی و هم‌پوشانی وتقدم و تاخر مجموعه اسناد بالادستی و طرح مکانیزم‌ها و شاخص‌های بهم پیوستگی و طراحی درخت سیاست‌گذاری از پیش‌نیازهای اساسی است و بر همین اساس بایست رابطه علت و معلولی و اثرگذاری و اثرپذیری سطوح مختلف اسناد بر یکدیگر تبیین، ابلاغ و ساختاردهی شود و در طی یک مدت مشخص، مدل حاصله دستخوش تغییر نگردد. تا امکان نتیجه‌گیری فراهم آید.
- شناخت وضع موجود و تبیین سیاست‌ها؛ آنچه تا این لحظه کمتر بدان پرداخته شده است طرح آمایش کشور است. چرا که مبنای سیاست‌گذاری بویژه در حوزه‌کلان، شناخت جامع نسبت به زیست بوم کشور است و این شناخت از طریق اجرای طرح آمایش بدست می‌آید.
افزون بر اطلاعات، آمار و مستندات شناختی جامعه سیاست‌گذار، ظرفیت‌ها، پتانسیل و توانمندی‌های موجود نیز باید در مرحله طراحی به درستی ارائه گردد. و سپس انتظارات و سیاست‌های کلان در راستای رسیدن به اهداف تبیین شده باشد.
با نگاهی به فرآیند تبیین سند چشم‌انداز، مشخص می‌گردد که این سند با ضریب خطای قابل توجهی تدوین و ابلاغ شده است(انتظارات غیرقابل دستیابی و صرفاً با نگاه به اول شدن در منطقه) در حالیکه در همان مراحل اولیه برخی نخبگان جامعه اظهاراتی مبنی بر عدم امکان تحقق چنین سندی را اظهار نمودند. لذا شناخت وضع موجود از مهم‌ترین عوامل طراحی دقیق نقشه سیاست‌گذاری در کشور است.
- هدایت و کنترل اجرای سیاست‌ها؛ یکی از اجزای فرایند پیاده‌سازی یک سیستم واحد؛ هدایت، کنترل یا نظارت و ارزیابی است.
در این زمینه یک مدل اثربخش که منجر به افزایش بهره‌وری و تضمین تحقق سیاست‌ها و اهداف از طریق اجرای برنامه‌ها و… شود را نداشته‌ایم. بدیهی است یک سیستم سیاست‌گذاری، بدون نظارت و کنترل (فید بک) تضمینی برای اجرای سیاست‌ها نخواهد داشت، چه رسد به تحقق اهداف و انتظارات. لذا لازمه تحقق سیاست‌ها و برنامه‌ها، طراحی ساختارهای مورد نیاز در حوزه هدایت و کنترل امور است.
بیانیه گام دوم راه کارها پیشنهادات
- بهینه‌سازی‌ها اسناد و سیاست‌گذاری‌ها؛ اجرای برنامه‌ها و همگام با آن هدایت و کنترل کارکردها، جمع‌بندی و اثرگذاری آن گام مهم در بهینه‌سازی مورد نیاز در اسناد بالادستی و سیاست‌گذاری‌ها است. با این اقدام، فرایند سیاست‌گذاری و طراحی اسناد به جامعیت می‌رسد و امکان بررسی مجدد پدیده‌های تاثیرگذار در اسناد فراهم می‌گردد. و بالتبع چنین رفتار مدیریتی یعنی محروم بودن از فاکتور بهینه‌سازی اسناد بالا دستی و سیاست‌ها، نتیجه‌اش کاهش اثربخشی و ریسک بالای تحقق انتظارات بوده است.
- فرهنگ حکمرانی سیستماتیک؛ یکی از عوامل مهم در کاهش موفقیت تحقق سیاست‌گذاری‌ها، ضعف فرهنگ حکمرانی سیستماتیک در کشور است. بدیهی‌ترین اصول پذیرفته شده، در جهان سوم و ایران با انتخاب یا انتصاب یک مسوول، دستخوش تغییرات قابل توجهی می‌شود به شکلی که کنش به واکنش، ارزش‌ها و هنجارها به ناهنجاری و ضدارزش تبدیل می‌گردد. این آفت بدلیل نبود فرهنگ مشترک حکمرانی و حکمرانی سیستماتیک است.
- امنیت و ثبات سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی؛ یکی از عوامل مهم تحقق سیاست‌ها و برنامه‌های کلان، وضعیت ثبات در محیط است. و هر میزان عامل ثبات ناپایدار باشد، تحقق سیاست‌ها و اجرای برنامه‌ها نیز دچار تغیر و آشفتگی می‌گردد. پس به هر اندازه ثبات در کشور در عرصه‌های مختلف ایجاد و افزایش یابد. امکان پیاده‌سازی سیاست‌ها و برنامه‌ها بیشتر و بهتر فراهم می‌گردد. و در هر مقطع طراحی و سیاست‌گذاری، عنصر آرامش وپایداری بشدت مورد نیاز است.
- پیوستگی سیاست‌گذاری و مجریان؛ ازآسیب‌هایی عرصه اجرای سیاست‌های کلان، موضوع جدا بودن سیاست‌گذار از مجری است. و به پیوندهای لازم بین این دو عرصه کمتر ملاحظه و برنامه‌ریزی شده است. این امر در اجرای سیاست‌های ابلاغی بشدت تاثیرگذار خواهد بود. بطوری‌که جمعی خود را مسئول سیاست‌گذاری می‌دانند و جمعی نیز از اجرای سیاست‌ها عبور یا عدول می‌کنند. چنین وضعی در یک بازه میان مدت و بلند مدت به یکباره میزان بهره‌وری کشور را به کمترین میزان رسانده و امکان جبران چنین فاصله‌هایی به آسانی فراهم نمی‌گردد. لذا یکی از راهکارهای مهم در طراحی‌های کلان، مکانیزم‌های پیاده‌سازی ایده‌ها و نزدیک‌سازی عوامل تاثیرگذار در این فرایند و پیوند حوزه سیاست‌گذاری و حوزه اجرا و مشارکت مجریان در سیاست‌گذاری است.
- سیاست‌گذاری و مسوولیت‌پذیری؛ نهاد سیاست‌گذار باید مسئولیت آثار اجرای سیاست‌های ابلاغی را بپذیرد. و بازخوردگیری و بهینه‌سازی‌های لازم در روند اجرای سیاست‌ها انجام می‌شد. اکنون بعد از 15 سال اجرای سند چشم‌انداز مرجعی پاسخگویی برنامه‌ها نیست و نهادی هم خود را مسئول بهینه‌سازی آن نمی‌داند تا در سال‌های آینده امکان رسیدن به حداقل‌های ممکن در چشم‌انداز فراهم گردد.
لذا نهاد سیاست‌گذار بیانیه گام دوم بایست در این راستا مسئولیت‌پذیر باشد و حوزه اثرگذاری و اثربخشی خود را با مکانیزم‌های قابل بررسی و سنجش مشخص نماید. این مشکل در شعارهای سالیانه نیز دیده می‌شود و مرجعی دلایل رسیدن یا نرسیدن به شعار طرح شده را پیگیری و در صورت نیاز بهینه‌سازی نمی‌کند.
- شبکه نخبگی در تبیین سیاست‌گذاری‌ها؛ سیاست‌گذاری کلان بشدت نیازمند شبکه نخبگی طراح است که دارای تجربه و تخصص‌های مختلف باشد و صرفاً عناصر آکادمیک نباشند. اثربخشی چنین مدلی در وجود و بهره‌مندی از شبکه انسان‌های فرهیخته با دو بال تئوری و عمل و هم‌پیوندی تجربه و دانش فراهم می‌گردد. عدم شفافیت در این خصوص از اتقان، اهمیت، رتبه‌بندی و ضمانت تحقق اهداف و سیاست‌ها می‌کاهد. همچنان که شفاف‌سازی در این حوزه به آینده سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی در کشور قوام می‌دهد. با این راهکار زمینه کیفیت‌بخشی به اصل طرح و سیاست و همچنین مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی نیز فراهم می‌گردد. لذا ایجاد شبکه نخبگان در موضوعات مختلف و بهره‌مندی از این ظرفیت، از پیش‌نیازهای طراحی و ترسیم سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی کلان است.
بیانیه گام دوم راه کارها پیشنهادات
منابع :
بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی
بیانات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای: دو امام مجاهد
مرتضی مطهری، سیری در سیره نبوی، ۱۳۸۹
عبدالحسین خسروپناه، منظومه فکری آیت‌الله خامنه‌ای، ۱۳۹۶
امام خمینی(ره)، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ۱۳۹۱
آیت‌الله خامنه‌ای، طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن، ۱۳۹۳
سند چشم‌انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران
قانون اساسی سال 1358 و 1368
برنامه‌های 5 ساله جمهوری اسلامی ایران