مقدمه:
در قسمت اول این گزارش به چرایی خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا و تاریخچه عضویت انگلیس دراتحادیه اروپا، اعضای خاص در اتحادیه، چرائی آغاز برگزیت، معنا و مفهوم برگزیت و زمان مطرح شدن برگزیت در بریتانیا اختصاص داشته و سپس هشت دلیل بر انتخاب برگزیت از سوی مردم بریتانیا اشاره داشت. در قسمت دوم این گزارش موضوعاتی همچون سناريوی های محتمل برای برگزیت، تأثیر خروج انگلیس بر اتحادیه اروپا، روند مذاکرات، موانع برگزیت، اختلافات داخلی، اختلافات خارجی ( انگلیس واتحادیه)، بازتاب رد برگزیت در پارلمان انگلیس و ….. مطرح خواهد شد.
سناريوی های محتمل برای برگزیت
1-خروج انگلیس از اتحادیه اروپا بدون دستیابی به توافق ” no deal brexit ”
این خروج، سخت ترین حالت خروج انگلیس از اتحادیه اروپاست و طبعا سنگین ترین هزینه و خسارت را برای انگلیس به همراه خواهد داشت.
2-خروج انگلیس با توافق بر سر تجارت آزاد با اتحادیه اروپا ” free trade agreement ”
این خروج نوعی خروج نرمِ انگلیس از اتحادیه اروپاست و هزینه و خسارت کمتری در مقایسه با خروج سخت، برای انگلیس به همراه خواهد داشت.
3-خروج انگلیس با ادامه حضور این کشور در بازار واحد و اتحادیه گمرکی یکپارچه اروپا “single market and customs union ”
این خروج در مقایسه با سناریوهای اول و دوم، هزینه و خسارت پایین تری برای انگلیس در پی خواهد داشت.
4-خروج انگلیس با پیروی از مدلی شبیه مدل تجاری کانادا با اتحادیه اروپا “Canada-style free trade agreement”
این خروج همانند خروج نوع دوم، هزینه و خسارت کمتری برای انگلیس در مقایسه با سناریوی اول خواهد داشت.
براساس نتایج تحقیقات گسترده ای که با حمایت مالی جورج سوروس- میلیاردر مشهور- و مشارکت روزنامه ایندیپندنت صورت گرفته، اگر سناریوی نخست، یعنی خروج انگلیس از اتحادیه اروپا بدون دستیابی به توافقی مشخص اتفاق بیفتد، ۲۵۲ میلیارد پوند هزینه برای اقتصاد این کشور در پی خواهد داشت و این نشان دهنده خطر ویرانگر برگزیت برای مخالفان و حتی موافقان برگزیت است که بدون در نظر گرفتن احتمالات و پیش بینی ها در همه پرسی 23 ژوئن 2016 شرکت کردند.
5- نقض ماده 50 پیمان لیسبون و دادن مهلت شش ماهه به انگلیس برای اجرای کامل امر خروج از اتحادیه اروپا.
بر اساس ماده 50 پیمان (ماستریخت) ، هر کدام از اعضا اتحادیه اروپا که تصمیم بر جدایی و یا خروج از این اتحادیه دارند، باید ظرف مدت دو سال این تصمیم خود را عملی و اجرا نمایند.
تأثیر خروج انگلیس بر اتحادیه اروپا
با خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا دوباره مباحثی چون ناسیونالیسم، قومیت گرایی، تقویت مرزها و تاکید بر واحد دولت- ملت در نظام بین الملل مطرح خواهدشد که این امر میتواند به کاهش اهمیت سازمانها و اتحادیههای منطقه ای و بین المللی در اذهان دولتمردان منجر شود. و احتمالاً با فراگیر شدن چنین فضایی، تعداد کشورهای اروپا و جهان افزایش بی سابقه ای پیدا کرده و جنگهای استقلال طلبانه دوباره در اروپا اوج بگیرد. در صورت به راه افتادن دومینوی خروج، نیازهای امنیتی این کشورهای عمدتاً کوچک افزایش خواهد یافت و وابستگی آنها به کشورهای دارای تسلیحات (مثل آمریکا، انگلیس، روسیه و …) افزایش چشمگیری خواهد یافت.
در این راستا جورج فریدمن، از تحلیلگران سیاسی معروف آمریکا اخیراً عنوان کرده است: ملیگرایی در حال بازتعریف خود به عنوان موتور اصلی زندگی سیاسی است. نهادهای چند ملیتی همچون اتحادیه اروپا و پیمانهای تجاری چند ملیتی با چالش مواجهاند چرا که از دید برخی با منافع ملی همخوانی ندارند. به همین دلیل است که برگزیت موجب تقویت تندروهای دست راستی و پوپولیست هایی مانند دونالد ترامپ (رئیس جمهور آمریکا در مصاحبه ایی با تایمز از بریتانیا خواست در مذاکرات با اتحادیه اروپا سخت گیرانه عمل کند و در صورت لزوم به صورت یکجانبه از این اتحادیه خارج شود. پیش از این نیز جان بولتن، مشاور امنیتی ملی کاخ سفید نیز تاکید کرده بود که رای گیری برگزیت در سال 2016 باید فرجام یابد و انگلیس از اتحادیه اروپا خارج شود ) ویکتور اوربان (نخست وزیر مجارستان)، مارین لوپن (رهبرجبهه ملی فرانسه) و … که دل خوشی از اتحادیه اروپا ندارند شده و از این نتایج به شدت استقبال کردهاند.
در این بین به نظر میرسد خروج دومین اقتصاد بزرگ اروپا از اتحادیه، نه تنها روی مبادلات مالی اروپا اثر منفی خواهد گذاشت، بلکه وزنه سیاسی مهمی را از این اتحادیه دور خواهد کرد و بدون شک جایگاه اتحادیه اروپا را در نظام جهانی کاهش خواهد داد.
البته با وجود این پیش بینیها هنوز گفته میشود که بدلیل وزن سیاسی- اقتصادی انگلیس در اروپا، مناسبات و همکاریهای آن با اتحادیه اروپا همچنان گسترده خواهد بود و احتمالاً انگلیس وضعیتی همچون سوئیس و نروژ پیدا خواهد کرد که درعینحال که عضو اتحادیه نیستند، روابط بسیار گستردهای با اتحادیه اروپا دارند. البته باید دید واکنش فرانسه به این موضوع و رویکرد چه خواهد بود؛ چرا که فرانسه تاکید بسیاری براجرای فرایند خروج و مخالف جدی بهره مندی بریتانیا تنها از مزایای نزدیکی با اتحادیه اروپا را دارد.
قطعاً کشورهای عضو اتحادیه اروپا هم از این ناحیه آسیب خواهند دید. با این تفاوت که آسیب وارد آمده به کشورهای عضو که شاکله بازار اقتصادی خود را حفظ کرده اند، به مراتب پایین تر خواهد بود. تحلیلگران مالی در بازار اروپا معتقدند سیاستهای اقتصادی اروپا هنگام شکلگیری برای چنین روزهایی آمادگی نداشته و رویدادهای اقتصادی اخیر در عرصه بینالمللی باعث شده شکنندگی این بخش از اقتصاد بینالمللی کاملا نمایان گردد.
مهمترین مشکل ، هنگام اجرای برگزیت و پس از آن، تبدیل واحدهای پولی است. به این دلیل که میتواند برخی کشورهای ضعیفتر از نظر اقتصادی را با چالش جدی مواجه کند. از این رو بانک مرکزی اروپا باید برای چنین شرایطی، قوانین جدید و قابل اعتمادی مدنظر داشته باشد.
روند مذاکرات
بریتانیا اولین عضو اتحادیه اروپا بود که تصمیم به خروج از آن گرفت و برای خروج یک عضو، باید مذاکراتی میان اعضا برگزارشده تا شرایط جدایی را دو طرف بررسی و در نهایت برای دوران بعد از جدایی، توافقی حاصل گردد. چند ماه بعد از همهپرسی برگزیت، مذاکرات از ۲۹ مارس سال ۲۰۱۷ (نهم فروردین ۱۳۹۶) با به جریان انداختن ماده ۵۰ معاهده لیسبون که قواعد خروج یک عضو اتحادیه اروپا را تعیین میکند، آغاز شد و از ماه ژوئن سال ۲۰۱۷ تاکنون حداقل ماهی یکبار مذاکره میان بریتانیا و اتحادیه اروپا برگزار گردیده است. بر اساس قوانین اتحادیه اروپا، دو سال بعد از به جریان انداختن ماده ۵۰ معاهده لیسبون(یک ماه دیگر) بریتانیا باید از اتحادیه اروپا خارج شود، اما در صورت توافق اعضای اتحادیه، این تاریخ میتواند تغییر کند و ضربالاجل برگزیت به تعویق بیافتد.
مذاکرات برگزیت شامل دو بخش است که بخش اول به بحث درباره توافق خروج و تعیین شرایط و مشخص کردن نحوه خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا اختصاص دارد. بخش دوم مذاکرات مربوط به آینده روابط اتحادیه اروپا و بریتانیا و به طور مشخص، آینده روابط تجاری دو طرف می شود. در این راستا، بریتانیا به دنبال دستیابی به یک توافق تجاری جامع با اتحادیه اروپا است؛ اما چنین توافقی تنها وقتی می تواند امضا شود که بریتانیا در ماه مارس 2019 اتحادیه را ترک کرده باشد؛ چراکه اتحادیه نمی تواند با یک دولت عضو، قرارداد تجاری امضا کند.
موانع برگزیت
اختلافات درونی بریتانیا و اختلافات میان لندن و بروکسل بر سر شروط برگزیت آنقدر زیاد بوده که مذاکرات برگزیت تاکنون بینتیجه بوده و نخست وزیر بریتانیا بارها اعلام کرده احتمال دارد این کشور بدون حصول توافقی، اتحادیه را ترک کند.
اختلافات داخلی
از جمله اختلافات داخلی، اعتراض مناطق تفویضاختیارشده (یعنی اسکاتلند و ایرلند شمالی)به روند مذاکرات لندن و بروکسل و عدم اختیار این دو کشور برای مذاکره با بروکسل است. لندن تاکید دارد بریتانیا به صورت یکپارچه و متحد با بروکسل مذاکره میکند اما از آنجایی که رای اسکاتلند و ایرلند شمالی به طور جداگانه به ماندن در اتحادیه اروپا بود، وزیر اول اسکاتلند و ایرلند شمالی بارها بر این نقش تاکید و لندن را تهدید کردهاند که ممکن است برای استقلال از لندن همهپرسی برگزار کنند.
علاوه براین تنوع نظر احزاب سیاسی مختلف از یک سو، و نظرات متفاوت اعضای حزب حاکم محافظه کار نیز ازسوی دیگر موانع زیادی را برای دولت ترزا می در پیشبرد مذاکرات ایجاد کرده است. از این رو در ماه می سال ۲۰۱۷ نخست وزیر بریتانیا اعلام کرد با انحلال پارلمان، انتخابات سراسری زودتر از موعد برگزار میکند، به این امید که اعضای همسو با وی در حزب محافظهکار کرسیهای پارلمان را به دست آورند و با حضور اکثریت محافظهکاران در پارلمان، دولتی قویتر در مذاکرات برگزیت حاضر شود. اما نتیجه انتخابات زودتر از موعد به صورت دیگری رقم خورد و محافظهکاران نتوانستند کرسیهای بیشتری به دست آورند و حتی برخی کرسیهای پیشین خود را از دست دادند. در واقع در نتیجه این انتخابات محافظهکاران نتوانستند حداقل ۳۲۶ کرسی لازم از ۶۵۰ کرسی مجلس عوام را به دست آوردند و مجبور به تشکیل دولت ائتلافی شدند. نتیجه این انتخابات نه تنها به تسهیل ادامه مذاکرات برگزیت به دولت ترزا می کمک نکرد بلکه قدرت حزب محافظهکار را در پارلمان نیز ضعیفتر کرد.
اختلافات خارجی ( انگلیس واتحادیه)
1- تجاری: بریتانیا قصد دارد اتحادیه گمرکی اروپا را ترک کند تا بتواند روابط تجاری تازه با کشورهای خارج از این اتحادیه داشته باشد. ماندن در این اتحادیه گمرکی به معنای پایبندی بریتانیا به قواعد اتحادیه و عدم توانایی برای توافق تجاری با دیگر کشورها خواهد بود و نخست وزیر این وضعیت را «مسخره کردن همهپرسی» خوانده است.
2-مرزی : بریتانیا واتحادیه در این مسئله توافق دارند که در مرز ایرلند شمالی با جمهوری ایرلند نیاز به همکاری وجود دارد و طرحی را موسوم به ساز و کار «حفاظ» در مرز خاکی ایرلندشمالی و اتحادیه اروپا ارائه کردهاند، اما همین سیاست یک مانع کلیدی برای توافق میان دو طرف در برگزیت شده است.
بازتاب رد برگزیت در پارلمان انگلیس و طرح همه پرسی مجدد
رد توافق برگزیت در پارلمان بریتانیا، برای دولت “ترزا می” نخست وزیر این کشور که طی دو سال گذشته تمام اعتبار خود را پای این توافق خرج کرده بود، شکست سنگینی محسوب شد؛ شکستی که حتی ممکن است به برگزاری انتخابات زودهنگام سراسری منجر شود.
ترزا می : برگزاری همه پرسی دوم می تواند عواقب بدی برای کشور داشته باشد و می تواند به شدت به انسجام اجتماعی کشور ضربه بزند و خطر تجزیه کشور را قوت بخشد و باعث تقویت موضع استقلالطلبان در اسکاتلند و ایرلند شمالی خواهد شد.
«کر استارمر» سخنگوی حزب کارگر : این حزب از تمدید مهلت زمان قانونی برای دستیابی به توافق برگزیت با اتحادیهاروپا به شرطی که این اقدام به معنای جلوگیری خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا بدون توافق شود ، حمایت میکند.
«نیکولا استورجن» وزیر اول اسکاتلند : ترزا می نخست وزیر بریتانیا باید روند خروج این کشور از اتحادیه اروپا را متوقف و همه پرسی دوم برگزیت برگزار کند.
اکثر رهبران اروپایی، بر این مساله تأکید کردهاند که هیچ گونه مذاکره مجددی درباره برگزیت اتفاق نخواهد افتاد.
رییس کمیسیون اروپا : اتحادیه اروپا با دولت بریتانیا درخصوص برگزیت، دوباره، مذاکره نخواهد کرد.
“دونالد توسک” رئیس شورای اروپا : هیچ چیزی در زندگی برگشت ناپذیر نیست و هر قانونی می تواند عوض شود و برگردد اما در سیاست، وقتی 28 رئیس کشور و دولت در 19 فوریه چیزی را امضا کنند و توافقی حاصل شود، کار تمام شده است و بازگشتی در کار نخواهد بود تنها راه حل مثبت بعد از ردشدن توافق برگزیت در پارلمان بریتانیا این است که لندن در اتحادیه اروپا باقی بماند.
“ژان کلود یونکر” رئیس کمیسیون اروپا : خطر خروج توام با بی نظمی بریتانیا افزایش یافته است. بنابراین اتحادیه اروپا خود را برای خروج بدون توافق بریتانیا آماده میکند.
“امانوئل مکرون” رئیس جمهور فرانسه : اتحادیه اروپا هر آنچه را که ممکن بود برای این توافق ارائه کرد.
“اولاف شولتس” Olaf Scholz وزیر دارایی آلمان : چشم انداز غم انگیزی برای برگزیت متصور است.
“هایکو ماس” در مجلس فدرال آلمان (بوندستاگ): به روشنی تمام به لندن اعلام می کنیم که زمان بازیگوشی به پایان رسیده است و توپ اکنون در زمین بریتانیا قرار دارد؛ بنابراین همه افراد دارای مسئولیت سیاسی در این کشور، متعهد به توافقند و این قابل تصور نیست که توافق بریتانیا با اتحادیه اروپا درباره برگزیت بار دیگر مورد بحث و مذاکره قرار گیرد.
جمع بندی
هم اکنون که حدود دوسال از مذاکرات انگلیس و اتحادیه اروپا می گذرد، مذاکرات دو طرف پیش رفت چندانی نداشته و این موضوع باعث شده، مقامات دو طرف از احتمال خروج بدون توافقِ انگلیس از اتحادیه اروپا سخن به میان آورند.
همانگونه که شاهد هستیم، گفتگوهای انگلیس و اتحادیه اروپا بر سر اختلافات فیمابین از جمله مسائل مرزی ایرلند شمالی و جمهوری ایرلند و نیز حقوق شهروندان اروپایی مقیم انگلیس و حقوق شهروندان انگلیسی مقیم کشورهای اروپایی، به نتیجه نرسیده و دورنمای گفتگوها برای رسیدن به توافق تیره خواهد بود.
این نتیجه، شوک تازه ای به جامعه انگلیس وارد کرده است. بیشتر بریتانیایی ها با مشاهده نتایج منفی که تاکنون از برگزیت بدست آمده و نتایجی که در آینده بدست خواهد آمد، به این باور رسیده اند که همه پرسی خروج از اتحادیه اروپا یک اقدام اشتباه بوده که می تواند منجر به ایجاد شکاف و دو دستگی در بریتانیا شود. یک سوم شهروندان انگلیسی هم بر این باورند که نفوذ بریتانیا در سطح جهان پس از خروج قطعی از اتحادیه اروپا کاهش خواهد یافت.
از سوی دیگر با توجه به نتایج منفی مذاکرات و عدم اجراشدن طرحهای خانم “ترزا می” و مخالفتهای درونحزبی (حزب حاکم محافظه کار) برکناری نخستوزیر قابل پیش بینی بوده و نیز شرایط نا مناسب موجود را وخیمتر میکند.
همچنین وجود احتمال نخستوزیری حزب کارگر (آقای جرمی کوربین) شرایط را غیرقابل پیشبینی و اوضاع سیاسی را پیچیدهتر خواهد کرد.
اتحادیه اروپا طی نشست روز چهارشنبه مورخ 9 آوریل 2019 مهلت دو ساله ناظر بر ماده 50 پیمان لیسبون را نقض و به انگلیس 6 ماه مهلت داد تا امر خروج از اتحادیه اروپا را اجرائی نماید.
در واقع با این تصمیم غیر منتظره، توپ را به زمین انگلیس انداخته و این کشور را دچار مشکلات، تنش ها و درگیری های داخلی مضاعفی نموده است. استعفای ترازا می از نخست وزیری انگلیس را می توان در این راستا ارزیابی نمود.
اکنون انگلیس باید طی مدت 6 ماه نظرات شکننده و نزدیک به یکدیگر مخالفین و موافقین برگزیت را جلب نموده و از سوی دیگر طرفداران خروج سخت به رهبری بوریس جانسون وزیر خارجه سابق بریتانیا را تامین نمایند، امری که بسیار دشوار می نمایاند.
از زاویه دیگر، این تصمیم اتحادیه اروپا که اقدامی دخالت جویانه در امور داخلی کشورها قلمداد می گردد، عزم موافقین خروج را جزم تر می کند.
مردم انگلیس که بخاطر نداشتن اختیار لازم برای اداره کشورشان رای بر خروج از اتحادیه اروپا (برگزیت) داده بودند، اکنون مدعی هستند که این اقدام اتحادیه تائیدی بر فاقد اختیار بودن مردمی است که به برگزیت رای دادند.
این تصمیم اتحادیه اروپا مسبوق به سابقه است. چنانکه در سال 2011 برغم اینکه مردم یونان رای به عدم پرداخت دیون کشور به اتحادیه داده بودند، این اتحادیه با قلدری وارد شد و رای مردم را نادیده گرفته و جریمه هایی هم برای این کشور وضع و اجذایی نمود. یا اینکه اتحادیه اروپا در سال 2018 بودجه داخلی کشور ایتالیا را نپذیرفته و خواستار تغییر بودجه که امری کاملا داخلی محسوب می گردد، شده بود. این اعلام نظر موجب گردید از سوی احزاب ایتالیا تهدید به خروج این کشور از اتحادیه گردید.
علیهذا این وضعیت بغرنج و بلاتکلیفی برای انگلیس ، خسارت های مادی برای این کشور را مضاعف و مستمر خواهد نمود و از سوی دیگر انگیزه های سایر کشورها را برای خروج از اتحادیه اروپا سخت تحت تاثیر قرار خواهد داد.
والسلام