مقدمه:
با انجام اقدامات تروریستی گروه تکفیری داعش در 17 خرداد 96 در سالن مراجعات مردمی مجلس شورای اسلامی و انجام عملیات شکست خورده انتحاری در حرم امام خمینی(ره) که منجر به شهادت رسیدن جمعی از مردم روزه دار و بی گناه این مرز و بوم گردید؛ این واقعیت پیشتر از گذشته نمود عینی پیدا کرد که گروه تروریستی داعش برغم انهدام تجهیزات و زیر ساخت های نظامی و دفاعی و نابودی و هلاکت شماری از فرماندهان و عوامل تروریست و زیر ضربه رفتن ده ها تیم آنان طی چند سال اخیر در مرزهای ایران ، شکست های اخیر داعش در موصل و رقه و پیش روی های ارتش و نیروهای مردمی در عراق و سوریه در مناطق تحت تصرف داعش و آزاد سازی بیش از 90 درصد از این مناطق از سلطه نظامی و اقتصادی و سیاسی داعش در این دو کشور ، در تصمیم خود (به فرمان نظام سلطه و هم پیمانان منطقه ای از جمله عربستان ) برای انتقال بحران منطقه به ایران یا ایجاد ناامنی درکشورمان ، ازهیچ کوششی دریغ نخواهد کرد. این رویکرد و عملیات خرداد ماه 96 در تهران توسط عناصر تروریست داعش موجب گردید بازیگران بین المللی و منطقه ایی هادی و حامی داعش به انتقال درگیری ها به درون مرزهای ایران و ایجاد نامنی و چالش داخلی امیدوار شوند و روزنه ایی موقت برای حیات داعش جستجو نمایند . اما عکس العمل به موقع و سریع در مقابله با عناصر تروریسم در مجلس شورای اسلامی و دفع خطر از حرم امام راحل توسط نیروهای امنیتی ، انتظامی و سپاه که با به هلاکت رسیدن 5 عامل انغماسی داعش و شناسایی و بازداشت عوامل و عناصر مرتبط با تروریست ها پایان یافت و سپس پاسخ کوبنده موشکی سپاه پاسداران با بمباران دیرالزور در سوریه ضمن باطل نمودن خواب های شوم داعش و حامیان آنان علیه ایران اسلامی ، این واقعیت تلخ روشن گردید استکبار جهانی و در راس آن آمریکا هرچند با انجام ائتلاف های ظاهری قصد فریب مردم دنیا در مبارز با داعش را دارند اما در حقیقت نظام سلطه، اسلام گریزی و ایران هراسی رادر تقابل با انقلاب اسلامی ترویج می کند .
یادداشت زیر نگاهی گذرا به رفتار و اقدامات بازیگران بین المللی و منطقه ایی در تحولات منطقه و به ظاهر علیه داعش اما در واقع در جهت اهداف داعش دارد.
رفتار ائتلاف غربی ـ عربی
برپایه اطلاعات و برآورد نهادهای سیاسی و امنیتی کشورهای مختلف، آمریکا و هم پیمانان آن که در سازماندهی و قدرت یافتن گروه های سلفی و تکفیری، حمایت مالی، لجستیکی، آموزش عناصر وابسته به این گروه‌ها و فضاسازی‌های سیاسی و تبلیغاتی برای تثبیت موقعیت و برتری آنان نقش داشته اند، پس از پیش روی گروه داعش در استان‌های شمالی عراق، تهدید پایتخت این کشور، تعرض به جان گروگان های غربی و تهدید مناطق کردنشین شمال عراق، سازمان ملل متحد با تصویب قطعنامه شماره 2170 در 24 بند و 6 پیوست ذیل فصل هفتم منشور، داعش به عنوان گروه تروریستی معرفی و خواستار انحلال دولت اسلامی، جبهه النصره، تحریم اقتصادی و اعمال فشار کشورهای عضو گردید و به این ترتیب اولین اقدام بین‌المللی علیه داعش در تاریخ 24/5/1393 به وقوع پیوست و پس از آن در حاشیه اجلاس سران ناتو (سپتامبر 2014) آمریکا و 9 کشور اروپایی برای پشتیبانی نظامی و حملات هوایی برضد داعش توافق کردند و در دسامبر 2014 در بروکسل 59 کشور برای مقابله با داعش گردهم آمدند و با اهداف زیرعلیه این گروه تروریستی ائتلاف کردند:
1ـ آشکار کردن ماهیت واقعی داعش. 2ـ قطع کردن منابع مالی و گردش ثروت داعش.3ـ پشتیبانی و حمایت از عملیات نظامی علیه داعش.
با تکیه بر مطالب بالا، نکات زیر شایان توجه است:
اولویت کشورهای عضو ائتلاف که زیر عنوان مبارزه با داعش گرد آمده بودند، بیشتر از آن که مقابله با این جریان باشد، سرنگونی نظام سوریه بود. هر چند این موضع دستخوش تغییراتی در سال ها اخیر شد ولی در مجموع تمامی بازیگران طی این مدت نشان دادند بر اساس منافع و اهداف خود، ضمن مشارکت در ائتلاف، رویکرد دوگانه‌ای درباره داعش در پیش گرفته بودند. برخی اعضای ائتلاف از پذیرش همکاری عملیاتی علیه داعش طفره رفتند و حمایت های خود از این ائتلاف را به کمک های لجستیک و آموزشی منحصر کرده و علاوه بر آن، برخی از اعضا نیز آشکارا و پنهان از جریان داعش در سوریه حمایت نظامی کرده و در زمینه تردد عناصر و قاچاق نفت از سوی این گروه تسهیلات ایجاد کرده اند.
عملیات هوائی ائتلاف آمریکائی علیه داعش که در مقاطع اولیه ائتلاف در عراق صورت می گرفت عرصه را بر داعش تنگ کرد و باعث افزایش غلظت حضور این جریان در سرزمین های سوریه شد. در کنار آن نیز گزارشاتی در خصوص کمک های هوایی نیروهای آمریکایی به داعش نیز گزارش می شد. هر چند اظهارات متناقضی در خصوص علت ارسال این کمک ها به داعش از سوی فرماندهان نظامی آمریکایی منتشر شد اما در جمع بندی و برپایه همین رفتار نیروهای آمریکایی ، ارزیابی های سایر بازیگران و ناظران منطقه ای در ارتباط با رفتار و عملیات ائتلاف در خاک سوریه (که بدون موافقت حکومت این کشور شروع و به اجرا در آمد) فاقد تأثیر راهبردی بر روی ظرفیت ها و توانمندی های داعش بود. بر اساس اعلام سخنگوی پنتاگون، عملیات ائتلاف به رهبری آمریکا در شش ماهه نخست، تنها باعث آزادسازی یک درصد از سرزمین‌های تحت اشغال این گروه شده است
با گذشت زمان و با توجه به حضور و توسعه پایگاه های نظامی آمریکا در سوریه و عدم کارآئی گروه های تکفیری در سرنگونی دولت بشار اسد ، پس از شش سال در اواخر تیر ماه 96 به نقل از برخی خبرگزاری ها اعلام شد سازمان سیا قصد دارد حمایت های خود از معارضان سوری را قطع کند . هر چند در زمان نگارش این مقاله موضع رسمی از سوی دولت آمریکا در این رابطه اعلام نگردید اما این رفتار دولت امریکا در مواضع سیا نشان از قبول شکست سیاست آمریکا در شعار سوریه منهای اسد بوده است .
رفتار بازیگران منطقه‌ای و فرا منطقه ای
رفتارهای متفاوت بازیگران منطقه ای و بین المللی در بر خورد با داعش نشان از عدم عزم راسخ این بازیگران در پایان دادن به بحران های خود ساخته از سوی داعش در منطقه دارد . نگاهی به مواضع و رفتارهای هریک از این بازیگران طی سال های گذشته به خوبی این موضوع را روشن خواهد کرد:
- مواضع بی‌طرفانه رهبران کرد عراق در آغاز اشغال موصل از سوی داعش، آنان را در موضع اتهام هماهنگی و همراهی با داعش قرار داد، به ویژه آن که دولت اقلیم با استفاده از ضعف راهبردی دولت مرکزی عراق برای تشکیل دولت مستقل کردی اعلان موضع کرد. ولی با حمله داعش به مناطق کردنشین، جریان های کردی منطقه به رویارویی آشکار با داعش وادار شده و در کوبانی نبردی سنگین از خود به نمایش گذاشتند و سپس در بلندی های مشرف بر سنجار به مصاف با داعش گسیل شدند.
- دولت‌های اروپایی که چندین آمار از تعداد اتباع خود که به داعش پیوسته اند را منتشر کرده‌اند، نگران بازگشت و اقدام تروریستی آنان در خاک خود هستند، (بخصوص آن که براساس برآورد برخی از کشورها داعش با تشکیل یگان‌های آموزشی ویژه، این عناصر را متناسب با وضعیت بومی خود برای اجرای طرح‌های عملیاتی آماده می‌سازد.) از طرف دیگر همین دولت ها با بروز چند حادثه تروریستی در سطح برخی از کشورهای اروپایی از جمله پاریس و حومه آن، تلاش کردند افکار عمومی جهانیان علیه جریان‌های افراطی را بسیج کرده و هم پیمانی منطقه‌ای و بین‌المللی برای مقابله با اینگونه رویدادها ایجاد کند. و با بهره‌گیری از فضای روانی این حوادث، در صدد دامن زدن به اسلام هراسی در اروپا برآمده و برای هجوم به مساجد و مراکز تجمع مسلمانان برنامه ریزی کردند. لذا عدم وجود سیاست های فعال در پایان دادن به بحران سوریه از سوی دولت های اروپایی نشان از تلاش این کشورها برای تغییرات ژئوپلیتیکی و بهره جستن حداکثری در تقابل به اسلام خواهی باید ارزیابی کرد.
- اگر چه دولت عربستان با تشکیل ائتلاف منطقه‌ای و مشارکت در ائتلاف بین‌المللی بر ضد داعش، خط مقابله با این گروه را به ظاهر و به طور رسمی پیش گرفته است، ولی وزیر خارجه این کشور قطع حمایت‌های خود از جریان‌های افراطی سوریه و عراق را منوط به تغییر حکومت‌های این دو کشور دانسته و شاهزادگان ثروتمند سعودی همچنان رسمی و شخصی گروه‌های گوناگون تروریستی را حمایت مالی و معنوی می‌کنند. و همچنین مواضع ورفتاربازیگران منطقه و سیاستمداران بی تجربه سعودی در کشاندن جنگ به داخل مرزهای ایران نشان از عدم اراده وعزم در خاتمه بحران داعش دارد.
- دولت ترکیه با برخورداری از دو سیاست اعلامی و اعمالی از یک سو، ضمن همکاری در فروش نفت و پیمان‌های اعلام نشده تجاری با داعش، در سال های گذشته در مرزهای جنوبی خود با داعش به آموزش، تسهیل تردد، معالجه مجروحین جنگی آنان همت گمارده و در زمینه سرنگونی نظام سوریه از ظرفیت این جریان‌ها بهره برداری می‌کرد و از دیگر سو در قالب موضع گیری‌های سیاسی، از ائتلاف آمریکائی برضد داعش حمایت می‌کند. مواضع تدریجی ترکیه از کنارآمدن با گروه های افراطی در سال های اولیه بحران و همراهی با گروه های تکفیری و سپس همسویی با روسیه و ایران در تحولات سوریه نشان از کوشش ترکیه به همخوان نمودن سیاست های خود با شرایط میدانی در سوریه دارد.
- دولت مصر و ژنرال السیسی که در تقابل جدی با جریان‌های اسلامی است، ضمن اتخاذ رویکرد‌های پیشگیرانه و عملیاتی علیه جریان‌های تکفیری در صحرای سینا، از درگیر شدن مستقیم و عملیاتی علیه داعش در قالب ائتلاف خودداری کرد و به ارائه کمک‌های لجستیک، اطلاعاتی و آموزشی به ائتلاف موسوم به داعش بسنده می نمود . مصری ها و دولت السیسی ضمن انتخاب رویکرد ضد داعشی سعی دارند که گروه های تکفیری فعال در مصر و داعش را بیش از آنچه هستند علیه خود تحریک نکنند و سیاست دوگانه ای در مقابله به جریانات منتسب به داعش در صحرای سینا در پیش بگیرند.
- دولت پاکستان در سال های گذشته و در پی عملیات تروریستی گروه طالبان در یک مدرسه وابسته به ارتش این کشور در شهر پیشاور که بیش از 150 کشته برجای گذاشت، برخلاف رویه پیشین خود، رویکرد تندتری علیه این گروه در پیش گرفت و تنها در چند مرحله عملیات نظامی، بالغ بر ده ها نفر از عناصر وابسته به گروه‌های افراطی را از میان برداشت. و اکنون نیز ارتش پاکستان مدعی است تاکنون بیش از صدها نفر از عاملان داعش را دستگیر کرده و جلو گسترش این گروه تروریستی را گرفته است، و عملیات هایی بنام ردالفساد و خیبر 4 که با حمایت فتوی 50 تن از علمای پاکستانی همراه شده را در دستور کار خود قرار داده است. دولت پاکستان درجریان مبارزه با تروریست ها تلاش دارد با اقدامات پیشگیرانه بازگشت عناصر شکست خورده داعش در سوریه و عراق را مدیریت کرده و عرصه را برای حضور سایر گروه های تندرو تکفیری در این کشور تنگ نماید. مقامات دولتی و امنیتی پاکستان مواضع متناقضی را در رابطه با داعش اتخاذ کرده‌اند. برخی خطر داعش در این کشور را بی اهمیت و حتی حضور آن را تکذیب کرده‌اند و برخی نیز به وخامت اوضاع اذعان دارند. با این حال تنها در سال گذشته وزارت کشور پاکستان پس از سال ها فعالیت داعش در پاکستان و منطقه برای نخستین بار نام داعش را به عنوان یک گروه تروریست به فهرست گروه‌های تروریست اضافه کرد و اعلام کرد: بیش از 35 گروه تروریست فعال در پاکستان از جمله لشکر جهنگوی ارتباط نزدیکی با داعش دارند. همچنین «جماعت الاحرار» یا گروهی جدا شده از تحریک طالبان پاکستان و «لشکر جهنگوی العالمی» نیز ارتباط نزدیکی با داعش دارند. بمباران مواضع داعش در مرز افغانستان توسط نیروی هوایی این کشور در اواخر سال 1395 و شروع عملیات های جدید واکنشی است که دولت این کشور به حملات انتحاری داعش انجام می دهد ولی برغم چهره ضد داعشی دولت پاکستان هنوز شاهد فعالیت صدها مدرسه دینی در پاکستان هستیم که با حمایت مالی و آموزشی عربستان سعودی، زمینه تقویت داعش در پاکستان را فراهم نموده است.
محورهای عملیات روانی بازیگران
در کنار رفتارها و مواضع متفاوت وپیدا وپنهان بازیگران منطقه ایی و بین المللی در برخورد با داعش، این بازیگران با دستور کار قرار دادن برنامه عملیات روانی خاص با موضوعیت شیعه و ایران گریزی و اسلام هراسی تلاش نمودند عملکرد سیاسی خود در موضوع بحران در خاورمیانه و مقابله با گروه های تکفیری و داعش را پوشش بدهند. برخی از محورهای عملیات روانی این بازیگران به شرح زیر است:
- ادامه پروژه اسلام گریزی، ایران هراسی؛
- ضد شیعه نشان دادن داعش؛
- برجسته کردن مواضع ضد ایرانی داعش ؛
- ایراد اتهام نابجا به عملکرد و راهبردهای ایران در منطقه
- معرفی داعش به عنوان نماد اسلام سیاسی سنی در تقابل با اسلام سیاسی شیعه مقابل انقلاب اسلامی ایران؛
- نشان دادن دورنمای تجزیه سرزمینی منطقه (عراق و سوریه و…)؛
- ارائه دورنمای جنگ فرقه‌ای و مذهبی در منطقه؛
- تضعیف دولت و ارتش عراق؛
- برجسته کردن اختلاف شیعیان عراق در حمایت از دولت عراق؛
- پنهان کردن حمایت‌های مالی، اطلاعاتی و تسلیحاتی کشورها از داعش؛
- نگرانی از همکاری و کمک های مستشاری و لجستیکی ایران به عراق و سوریه؛
- نگرانی از بهره‌برداری ایران از شرایط جدید عراق؛
- پیچیده معرفی کردن راه‌حل بحران منطقه؛