پول دیجیتال چیست ؟
ارز یا پول دیجیتال “crypto currency ” یا digital currency ” در اصطلاح نوعی پول الکترونیکی رمزدار است که به صورت نامتمرکز، انتقال وجه از یک شخص به شخص یا شرکت دیگر انجام می گیرد. این پول ها از سوی بانکها یا دولت ها منتشر یا کنترل نمیشوند، بلکه توسط کاربران آن با سازوکاری که شرح داده می‌شود، تولید و تبادل می‌شوند.
پول مجازی اکنون زیر عنوان کلی رمزینه‌پول (CryptoCurrency) شناخته می‌شود و تاکنون موارد متعددی از آن منتشر شده و مورد تبادل قرار گرفته است. بیت کوین، اتریوم (Ethereum)، دش (Dash)، ریپل (Ripple)، و لیت کوین (LiteCoin) نام‌هایی هستند که به عنوان رمزینه‌پول بسیار به گوش می‌رسند؛ ولی گستره این امر بسیار فراتر از چند اسم است. با رجوع به برخی سایت‌های اینترنتی که الزاما مرجعیتی هم ندارند، مشخص می‌شود دست کم تعداد 1349 رمزینه‌پول درحال گردش در اقتصاد جهان است، به ادعای همان سایت جمع مقدار رمزینه‌پول در گردش به نرخ 508,188,816,150 دلار می‌رسد.
امروزه سایت‌های مختلف اقتصادی و صفحات شبکه‌های اجتماعی فارسی در کوره توجه به رمزینه‌پول همچنان می‌دمند و با اعلام نرخ رشد، نگاه سرمایه‌گذاران را به سوی استفاده از این ابزار می‌کشانند. برخی این نوع پول را ابزار خاتمه به سلطه دلار و سایر ارزها می‌شمارند و برخی به این ابزار بسان توطئه جدید می‌نگرند.
آنچه از نظر سیاستگذاری و امنیت ملی مهم و شایان یادآوری است که به هر حال این پدیده نیز به عنوان یکی از ابعاد اقتصاد نوین درحال گسترش در کشور است؛ پس باید سیاستگذاران به آن توجه کنند.
در اوضاع اقتصاد کنونی جهان، پرسشی که ذهن اقتصاددانان را به خود مشغول ساخته؛ این است که سلطه فناوری اطلاعات و ارتباطات ابزارهایی را برای تمرکززدایی در اختیار کاربران قرار داده و متناسب با مقتضیات، اقتصاد مجازی و دیجیتالی، پولی جدید را رواج دادهاند. آیا این پول مجازی با ارزهای دولت‌پایه (Fiat Money) تفاوت دارد؟ به عبارت دیگر، آیا ممکن است در فضای مجازی پولی به وجود آید که در تبادلات اقتصادی نقش داشته باشد؛ اما دولت ها هیچ نقشی در تولید، نظارت و کنترل آن نداشته باشند؟
آنچه پول، طلا، ارزهای خارجی، فلزات گرانبها و جز آن را ارزشمند می‌کند، همان باور مردم به ارزشمند بودن این چیزها است؛ زیرا آغاز شکل‌گیری تمدن و تعاملات اقتصادی این باورهای مردم بوده که به ارزشمند بودن یک چیز اختصاص یافته و پول شکل گرفته است؛ پس ممکن است این اتفاق دوباره هم رخ دهد.
هرچند در گذشته نه چندان دور دولت‌ها به دلیل استفاده از پول‌های مجازی در بازار تاریک(Black Market)، تلاش برای انتشار پول مجازی به صورت متمرکز را با دستگیری عاملان انتشار با شکست رو به رو کردند، اما هم اکنون ظهور رمزینه‌پول‌ها نشان از امکان پیدایش دوباره پول نامتمرکز و مجازی دارد.
باید توجه داشت اگر پولی به وجود بیاید که علاوه بر مجازی‌بودن، نامتمرکز هم باشد؛ آنگاه دولت‌ها توان برخورد با آن را نخواهند داشت. در این وضع، پولی در تعاملات اقتصادی در گردش خواهد بود که از دیدگاه گروهی از مردم ارزشمند بوده و قابلیت ذخیره ارزش را داشته و از نظر تعاریف اقتصادی هم «پول» به‌شمار می‌آید.
پول دیجیتال چیست ؟
پول دیجیتال چیست ؟
کاستی‌های بیت کوین در زمان فعلی
- هزینه واسطه‌ها و واسطه‌گری
با توجه به آنکه بسیاری از افراد هم اکنون، با تبادلات الکترونیکی آشنا نیستند، مبادلات بیت کوین را از راه کارگزاران (کافی نت ها) انجام می‌دهند که هزینه اضافی را بر سرمایه‌گذاران تحمیل می‌کنند.
- نقدشوندگی پایین درمقایسه با دیگر ارزها
اگر بیت کوین را با دیگر ارزها (و نه دارایی‌ها) مقایسه کنیم، نقدشوندگی پایین‌تری دارد، زیرا میزان رواج این پول کمتر از پول‌های مرسوم بوده و تعداد افراد کمتری آماده دریافت این نوع پول هستند.
- گستردگی کمتر شبکه توزیع و مبادله
معمولا برای انواع ارز و پول‌های متکی بر انتشار دولتی، شبکه‌های صرافی و مبادله وجود دارد. اما تعداد صرافی‌هایی که آماده باشند این نوع پول را به ارزهای رایج دیگر تبدیل کنند، کم است.
- نبود خط اعتباری مبتنی بر بیت کوین
هر یک ارزهای رایج که توسط دولت‌ها منتشر شده و در شبکه بانکی وجود دارند، تسهیلات و اعتبار و بدهی هم وجود دارد. اما هنوز فرآیند اعطای تسهیلات و اعتبار مبتنی بر بیت کوین به وجود نیامده است.
پول دیجیتال چیست ؟
- دیدگاه نظام‌های مالیاتی
نظام‌های مالیاتی پول نقد و دارایی‌های غیرنقدی را با نرخ‌های متفاوتی مشمول مالیات می‌دانند. از دیدگاه نظام‌های مالیاتی در کشورهای بزرگ، بیت کوین دارایی غیرنقدی محسوب شده است. لذا مشمول نرخ بالاتری از مالیات در مقایسه با ارز و پول نقد می‌شود.
- نیازمندی انتقال بیت کوین به تأیید شبکه
هنگام مبادله بیت کوینی، چند دقیقه زمان برای تأیید مبادله مورد نیاز است و درنتیجه، از بیت کوین برای خریدهای آنی، لحظه‌ای و روزمره؛ مانند خرید از یک فروشگاه نمی‌توان بهره برد.
- تأثیر بیت کوین بر جهانی شدن بحران‌ها
از زمان گسترش تجارت بین‌الملل و جهانی شدن اقتصاد، بحران‌های منطقه‌ای به بحران‌های جهانی بدل شده‌اند و سرایت بحران‌ها روند صعودی یافته است. اگر پول و نظام پولی جهانی نیز به کار بیفتد، اثرات سرایت بحران‌ها غیرقابل پیش‌بینی خواهد بود.
- رقابت رمزینه‌پول‌ها با پول‌های دولتی
بسیاری از مزایای نام‌برده در بخش پیشین، ذاتی بیت کوین نیست و هر پول دیجیتالی این مزیت ها را خواهد داشت. تا امروز رقابت میان پول‌های دولتی و رمزینه‌پول‌ها بوده است. حال اگر دولتی دست به انتشار پول دولتی مبتنی بر رمزنگاری بزند، به احتمال زیاد خواهد توانست اعتماد بیشتری را به خود جلب کرده و احتمالا ارزهای دیگر را از بازار بیرون براند.
- کالاهای جایگزین
بیتکوین نرم افزار کد باز است که به سادگی قابل تقلید و تکرار است. به عبارت دیگر، بسیاری از افراد می‌توانند رمزینه‌پول‌های دیگری را با کمترین هزینه طراحی و ارایه کنند. همان‌طور که در بخش معرفی آمد، اکنون 1349 مورد رمزینه‌پول در بازار وجود دارد. البته فراگیر شدن یک رمزینه پول و جلب اعتماد امری مشکل است هرچند تا به امروز هیچ رمزینه‌پولی به مقبولیت بیتکوین دست نیافته است، اما به لحاظ نظری ارایه کالای جایگزین برای بیتکوین دشوار نیست.
- تلاطم قیمت
اگر روند کلی حرکت قیمت مبادله‌ای بیتکوین را درنظر بگیریم، روند صعودی را مشاهده خواهیم کرد. اما با دقت بیشتر مشخص می‌شود در طول این سالیان تلاطم قیمتی بیتکوین بسیار زیاد بوده و پیش‌بینی روند تغییر قیمت آن بسیار دشوار است. لذا برای سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت ریسک بالایی را دارد.
- ریسک تغییر پایه پولی
هم اکنون، پایه پولی بیت کوین بر روی 21 میلیون بیتکوین تنظیم شده و همین ثبات و محدودیت باعث شده است بیتکوین ارزش یابد. علاوه براین ارزش بیتکوین به تقاضا و استقبال مردم بستگی دارد و نه صرفاً به محدودیت عدد 21 میلیون اما از آنجا که نرم افزار بیتکوین کد باز است، درصورت توافق تعداد کافی از اعضای شبکه بیتکوین می‌توان این پایه را تغییر داد که اثرات شدیدی بر نرخ بیتکوین خواهد داشت.
- مالیات بر تبدیل بیتکوین به ارزهای مرسوم
از دیدگاه نظام‌های مالیاتی در کشورهای مختلف بیتکوین دارایی غیرنقدی محسوب می‌شود. یکی از نتایج این دیدگاه آن است که درصورت فروش آن درمقابل ارزهای دیگر، مشمول مالیات می‌شود. پس هزینه تبادل بر آن بار می‌شود.
پول دیجیتال چیست ؟
- نامعلوم‌بودن وضع حقوقی در نظام‌های حقوقی
با توجه به آنکه هنوز عمر بیتکوین به یک دهه نرسیده است، هنوز نظام‌های حقوقی در کشورهای مختلف نتوانسته‌اند در مورد پول‌های دیجیتالی، مالکیت آنها، حقوق دارنده، و اقتضائات حقوقی آن موضعی اتخاذ کنند. پس با این اوصاف نظام قضایی به حفظ حقوق دارندگان و استفاده‌کنندگان بیتکوین کمک نمی‌کند.
- موضع‌گیری دولت‌ها
بعضی از دولت‌ها در سراسر جهان به دلیل استفاده بیتکوین در معاملات غیرقانونی (خرید و فروش موارد ممنوع در بازارهای دیجیتالی) شهروندان را از استفاده پول مجازی پرهیز دادهاند، در این میان بعضی از کشورها (مانند ژاپن) نیز رواج آن را در مواردی خاص پذیرفتهاند.
- نبود نظام بیمه‌ای
هم اکنون نظام بیمه‌ای با توجه به تغییرات قیمتی بیتکوین آماده نیستند خدمات بیمه‌ای برای استفاده‌کنندگان و سرمایه‌گذاران بیتکوین ارایه دهند.
- ضعف در قیمت‌گذاری کالاها
در تقاطع بیتکوین و کالاهای واقعی، کالاهای اندکی هستند که به صورت مستقیم با بیتکوین ارزشگذاری می‌شوند که آن موارد هم به نوعی با تجهیزات الکترونیکی و دسترسی به شبکه اینترنت مربوط است که توسط افراد نگه دارنده سخت افزار شبکه بیتکوین صورت می گیرد. پس نمی‌توان ادعا کرد که بیتکوین در قیمت‌گذاری کالاها مورد استفاده قرار گرفته است.
پول دیجیتال چیست ؟
خطرپذیری ها و پیامدهای استفاده از پول دیجیتال:
اگر سامانه بیت کوین کمی آشوب طلبانه به نظر می رسد، باید گفت: هم این طور هست. بیت کوین روشی است برای دور زدن روش های مرسوم که متضمن نظارت دولت و دستکاری عرضه پول توسط آن است. با بیت کوین افراد می توانند وارد شرط بندی برخط/ آنلاین شوند، بی آنکه دولت ها سخنی برای گفتن داشته باشند. بیت کوین هسته اصلی سایت Silk Road بود که بازار سیاهی ازجمله برای خرید داروهای غیرقانونی به شمار می رفت. یا سایت The Armory که در آن می توان انواع سلاح ها را با زحمت کم خرید سایت Black Market Reloaded هم هست که امکان خرید هر چیز قابل تصوری از سرویس ها گرفته تا محصولات را دارد.
تصور کنید که برخی افراد بدطینت بتوانند با استخدام آدم ربا یا تک تیر انداز و پرداخت هزینه آن با بیت کوین، به طور ناشناسی اقدام به کارهای خلاف قانون کنند و ضمن رسیدن به اهداف شوم شان، از معرکه سالم بیرون بروند. با بیت کوین و کمی تحقیق، به احتمال شما می توانید هر کسی را برای اجرای کار مورد نظرتان، خوب یا بد، استخدام کنید. اگر کسی در کار جاسوسی باشد هم بیت کوین راه مناسب برای خرید اسناد و پرداخت به صورت ناشناس را فراهم می کند.
ناشناس بودن نسبی در سامانه بیت کوین، اجازه می دهد افراد از زیر مالیات نیز بگریزند. معمولا مخفی کردن دارایی ها در حساب های خارج از کشور کار سختی بود، ولی اکنون چطور؟ با بیت کوین می توان به سادگی میلیون ها دلار دارایی را در یک کیف پول الکترونیکی مخفی کرد، دور از نظر مأمور مالیات و همیشه در دسترس است. دولت ها هر کاری می کنند تا شهروندان از پرداخت مالیات نگریزند و مبارزه با حیاط خلوت آنلاین یا اینترنت سیاه نیز در همین راستا مورد نظر آنها است. با وجود این جنبه های سیاه و البته نوسانات شدید، بیتکوین به زندگی خود ادامه داده و بسیاری از اقتصاددان ها و صاحب نظران را با این شگفتی روبه رو کرده که در آینده چه چیزی برای آن رخ خواهد داد؟
پول دیجیتال چیست ؟
بیت کوین در ایران:
در ایران قانون تاکنون درباره قانونی و یا غیرقانونی بودن بیت کویین سکوت کرده است. در حالی که کاملا ضروری است و باید شواری عالی فضای مجازی در این زمینه بررسی های خود را انجام دهد. هر چند شنیده ها حاکی از آن است که برخی از شرکت های سوئدی پس از تحریم های ایالات متحده آمریکا علیه کشورمان خواهان همکاری و سرمایه گذاری در کشورمان هستند، اما مکانیزم انتقال وجه را از طریق مکانیزم بیت کویین اعلام کرده اند.
گمنامی برای سازمانهای اطلاعاتی مسلط بر شبکه اینترنت، وجود ندارد و با روشهای خاص فنی شناسایی هویت دارنده حساب کاربری کار سختی نیست.
پول دیجیتال چیست ؟
برخی از نکات درباره بیتکوین
- حجم بالایی از بیتکوین موجود اکنون در دست افراد معدودی قرار دارد که در موج اول به شبکه بیتکوین پیوسته‌اند. این کار ممکن است سرنوشت قیمت بیتکوین را در دست افراد معدودی گذارد.
- با توجه به ثبات پایه پولی، ارزش واسطه تبادلی بیتکوین و ارزش سرمایه‌ای آن با یکدیگر رابطه مستقیم دارند؛ یعنی اگر تعداد مشخصی از سرمایه‌داران اصلی بیتکوین تصمیم بگیرند به احتکار طولانی‌مدت بیتکوین بپردازند. آنگاه ارزش مبادله‌ای آن کاهش یافته و به تبع، ارزش سرمایه‌ای آن هم کاهش می‌یابد. پس رفتارهای محتکرانه از نقاط ضعف این سامانه هستند.
- وضعی قابل تصور است که در آن بیتکوین به طور کلی بی‌ارزش شود؛ مانند کشف حفره اساسی امنیتی که به ترک کاربران بیانجامد؛ یا درحالتی که زیرساخت جایگزین یا فناوری مشابه باعث شود کاربران به آن سامانه کوچ کنند.
- سهولت تبادل نظرات در مورد بیت کوین حتی برای افراد غیرمتخصص در فضای مجازی یکی دیگر از جذابیت های این نظام پولی است که موجب بالا رفتن آمار مشتریان آن خواهد شد.
- به دلیل نوسانات نسبتاً سریع ارزش بیتکوین در مقایسه باسایر ارزها، بهتر است از آن صرفاً برای انتقال ارزهای دیگر استفاده نمود. خرید و نگهداری آن به عنوان سرمایه به دلیل مبهم بودن آینده آن خطر پذیری بالایی دارد.
- بحران‌های جهانی و منطقه‌ای که نیاز به انتقال حجم پول زیاد، خارج از شبکه بانکی باشد، باعث افزایش تقاضا برای پول دیجیتال شده و ارزش ان را به طور مقطعی به شدت بالا میبرد. به عنوان مثال می‌توان دلیل افزایش شدید ارزش بیتکوین از 2000 دلار به نزدیک 20000 دلار در مدت چند ماه را 1)شکست داعش در عراق و سوریه و 2) فشار بن سلمان به شاهزادههای سعودی برای مصادره اموال برشمرد. داعشیها مجبور بودند دارایی‌های غارت کرده خودشان را از عراق و سوریه خارج کنند و شاهزادههای سعودی برای جلوگیری از دستاندازی به اموال خودشان سعی کردند با استفاده از خرید بیتکوین اموال خود را از کشور عربستان به خارج از آن منتقل کنند. مشاهده شد که بعد از فروکش کردن این بحران ارزش بیتکوین به حدود 6000 دلار امروز رسیده است.
- بینکوین به دو روش حاصل می‌شود 1) خرید از صاحبان قبلی 2) استخراج با سختافزارهای پردازشی که کار معدنکاوی(Mining) را انجام می‌دهند. (معدن کاوی به شغل کسانی گفته می‌شود که در شبکه بینکوین به کار تایید و اعتبار سنجی تراکنشها مشغول هستند و در ازای بدست آورن هش مورد نظر و ضمیمه کردن بلوک به بلوک قبلی، در حال حاضر علاوه بر کارمزد، پاداشی معادل 5/12 بیتکوین دریافت می‌کنند ) این عمل مستلزم به خدمتگیری سختافزارهای پردازشی و مصرف برق نسبتاً زیاد است.
گروه فناوری و فضای مجازی
مؤسسه مطالعات راهبردی فرهیختگان قائم