کار آمدی فرهنگی اجتماعی ایران
موضوع مورد بحث ما از بدیهی ها است به قول منطقیون تصور آن موجب تصدیق است. یعنی امروز ما، فهرست بلند بالایی از فضیلت های ساختاری را در این چهل سال در جمهوری اسلامی شاهد هستیم که نماد و نمونه زمامداری یا حکمرانی شایسته است.
اما این موضوع با وجود بدیهی بودن، مبحث بسیار مفصلی است و عملا می تواند موضوع یک پژوهش در حد رساله دکتری باشد.
کار آمدی ساختاری جمهوری اسلامی در حوزه های فرهنگی در چند عرصه متجلی است.
- نهاد سازی. اولین اقدام شاخص جمهوری اسلامی در عرصه ی فرهنگ، تاسیس نهاد های ستادی مثل شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای عالی فضای مجازی است که اثرات مثبتی را در سازماندهی، نظارت، و جریان سازی به جا گذاشته است.
با وجود انتقاد هایی که به این دو شورا، خصوصا شورای عالی انقلاب فرهنگی وارد است، اما کارنامه های خوبی هم در بخش ستادی دارد. به جز این بخش های ستادی که جمهوری اسلامی تاسیس کرده در حوزه ی نهاد سازی بعضی از سازمان هایی که صفی تر هستند مثل سازمان تبلیغات اسلامی یا دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم و یا جامعه المصطفی که در عرصه ی تربیت طلاب خارجی عمل می کند، عملکرد مفید و مثبتی داشته اند.
ترکیب سازی سازمانی: ما در چند عرصه ی مختلف شاهد بودیم که پراکنده کاری صورت می گرفت. مثلا در عرصه ی گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع دستی سه سازمان مستقل از هم در دستگاه های متفاوت فعالیت می کردند. ترکیب این سه فعالیت و تشکیل یک سازمان بهم پیوسته به نام سازمان میراث فرهنگی وگردشگری و صنایع دستی می تواند و توانسته است عملکرد شایسته ای را به جا بگذارد.
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی هم از دیگر تجلی های کارآمدی جمهوری اسلامی است که پیش از آن شاهد بودیم که معاونت بین الملل سازمان تبلیغات اسلامی معاونت بین الملل وزارت ارشاد و اداره کل فرهنگی وزارت خارجه فعالیت های فرهنگی را در خارج از کشور عهده دار بودند. اما بعد از تاسیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی تمرکز فعالیت ها و یکپارچگی و کنترل و نظارت بهینه در عرصه ی بین المللی صورت گرفت.
کار آمدی فرهنگی اجتماعی ایران
- تجلی دومی که جمهوری اسلامی به عنوان یک اقدام کار آمد در عرصه ی فرهنگی انجام داده، بحث سازمان دهی است ما پیش از این اقدامات متنوع فرهنگی اجتماعی متعددی را از مردم مسلمان ایران شاهد بودیم. مثل ساخت و رونق مساجد. مانند وقف و امور خیریه و هیئات مذهبی. در جمهوری اسلامی این کارها سازمان یافته شد یعنی سازمان اوقاف و امور خیریه تاسیس شد.
مرکز امور مساجد تاسیس شد. جمهوری اسلامی ستاد اقامه نماز را تاسیس کرد ستاد های نماز جمعه و شورای سیاست گذاری تاسیس شدند که انواع خدمات فرهنگی اجتماعی توسط آن ها محقق می شود.
- اقدام سوم از کار آمدی جمهوری اسلامی لحاظ و پیش بینی پیوست های فرهنگی است. امروزه ما می بینیم که با وجود همه ی انتقادها و ایرادهایی که به فعالیت های فرهنگی وارد است، به این عرصه ی بسیار اثر گذار به عنوان یک موضوع تشریفاتی نگاه نمی شود. فرهنگ به عرصه ی ورزش هم توسعه پیدا کرده وزارت ورزش معاونت فرهنگی دارد و کمیته ی ملی المپیک نیزفعالیت فرهنگی دارد.
نیروهای مسلح مانند نیروی انتظامی و ارتش، سازمان عقیدتی سیاسی دارد که فعالیت فرهنگی انجام می دهند. سپاه پاسداران حوزه ی نمایندگی ولی فقیه را دارد که کار ویژه اش کار فرهنگی است.
به زعم من در عرصه ی اجتماعی هم، سه بعد کلی از جمله کارآمدی های نظام است.
- نهاد سازی در عرصه ی اجتماعی:
تاسیس کمیته ها در جمهوری اسلامی تجربه ی خوب و قابل توجهی را در حافظه ی تاریخی مردم به جا گذاشته است. از کمیته ی انقلاب اسلامی که کار نظم و امنیت را در آغاز انقلاب عهده دار بود تا کمیتۀ امداد امام خمینی که امروز به عنوان یک نهاد بزرگ و اثر گذار و کارآمد حمایتی در جامعه شناخته می شود.
- توسعه ی فعالیت های اجتماعی
توسعۀ حلقه های نیکو کاری و تشکیل و تاسیس نظازت کنترل و سازماندهی انجمن های خیریه. ما پیش از این در تاریخ و فرهنگ ایرانی، در دوره های مختلف تاریخی بحث جوانمردان را داشتیم که به داد مردم می رسیدند و در سدۀ اخیر هم بحث انجمن ها و تشکل های خیریه را. اما در دوران حاکمیت جمهوری اسلامی، زمینه برای توسعه و گسترش و البته نظارت در زمینه ی خیریه و نیکوکاری، توامان صورت پذیرفت.
- حوزۀ مشارکت: از اتفاقات کم نظیر در جمهوری اسلامی تجلی واقعی و نه شکلی و اسمی مشارکت است. این تجلی در سه عرصه شاخص است.
- بحث انتخابات: در انتخابات، عموما توجه ما به آرای مردم جلب می شود. در حالی که حضور مردمی در بخش اجرا و نظارت امور انتخابات از دیگر جلوه های مشارکت مردمی در این امر حیاتی حاکمیت است.
- بحث امنیت: بسیاری از کشور های دنیا، امنیت صرفا از طریق دستگاه پلیسی تامین می شود. در حالی که امروز ما شاهد هستیم که مردم ارتباط و نقش مستقیمی در ایجاد و برقراری امنیت دارند که این نقش از راه های مختلف از جمله سامانه های ارتباطی نظیر 110 -113 -114 محقق می شود.
- کنش گری رسانه ای: امروز زندگی دوم یا همون فضای مجازی به زندگی اول مردم تبدیل شده و خیلی از افراد طبق سخنان رهبری آتش به اختیار بدون مزد در عرصۀ در شبکه های اجتماعی در حال فعالیت به نفع مردم و انقلاب اسلامی هستند.
کار آمدی فرهنگی اجتماعی ایران
در این بخش نباید از بسیج مستضعفین و جایگاه ویژۀ آن غفلت کرد و فهرست مفصل اقدامات اجتماعی، فرهنگی، حمایتی، هنری و رسانه ای آن را نادیده گرفت.
آنچه آمد به ظاهر شاخصه های کار آمدی نظام جمهوری اسلامی در حوزه ی فرهنگی اجتماعی است . اما تمام ماجرا این نیست این موارد شکل ماجرا است آن اتفاق واقعی و حقیقی که خیلی اهمیت دارد همان جمله ی رهبری است که فرمودند: «فتح الفتوح امام خمینی تسخیر دل ها و قلب های جوانان است». اثر گذاری که انقلاب اسلامی و رویکرد فرهنگی اجتماعی آن در جان جوانان به جا گذاشت متمایز از تمامی ساختارها است، یک زمانی همه فدای شاه بودند همه ی تلاش برای حفظ سلطنت می شد اما جمهوری اسلامی و رهبرش گفت: «من هم باید فدای اسلام بشوم» دیگر موضوعاین نبود که سلطنت یا حاکمیت حفظ شود. نتیجه این شد که اسلام و تحقق احکام اسلامی حفظ شود.
این فتح الفتوح در دو بخش دیده می شود:
- در بخش داخلی که در حوزۀ تربیت و آموزش است. و پرورش هزاران جوان و نوجوان شیفته و هم دل انقلاب اسلامی
- در عرصۀ بین الملل تولید و توسعه ی فرهنگ مقاومت. از نیل تا سند. شعار اصلی ترین دشمنان ما از فرات تا نیل است در حالی که عرصه ی عمل ما از نیل تا سند است. ما از سده های دور تشکل های شیعه را در جای جای جهان تاسیس و تقویت کرده ایم.
از همۀ اینها مهم تر در عرصۀ بین الملل بحث لبنان بود. حزب الله لبنان که در محرومیت و مظلومیت و تحقیر به سر می بردند امروز به عنوان یک نهاد فراگیر در عرصۀ بین الملی نقش آفرینی می کنند.
این میزان عمق استراتژیک جمهوری اسلامی در عرصۀ فرهنگی اجتماعی مایۀ افتخار و شکوه و قدرت است.
زمینه هایی که باعث این کار آمدی شده است:
- زمینۀ تقنینی، قانون اساسی و اصول آن
- جایگاه خاص و منحصر به فرد ولایت فقیه و اثرات ویژۀ این جایگاه
- انگیزۀ های معنوی مردم
- حرکت های جهادی
اینان از دل بروکراسی در نمی آید. آنچه باعث این کارآمدی می شود؛ روحیۀ جهادی و رفتار حزب الهی به معنای قرآنی است. پیمودن فاصله ی بین سیاست ها و اهداف واقعی و آرمانی، پیوستن به جریان نقد و تحلیل عاقلانه است. اگر ما بخواهیم به سمت سیاست آرمانی حرکت کنیم حتما باید واقعیت های سیاسی و اجتماعی خود را در نظر بگیریم. به همین دلیل ما به نقد درون گفتمانی نیاز داریم تا با نقد منصفانه و عالمانه نقاط ضعفمان را بشناسیم تا بتوانیم به سمت آرمانهایمان حرکت پر شتابی داشته باشیم.