عملیات روانی جهان بینی اسلامی
مقدمه:
در قسمت اول این مقاله به موضوع عملیات روانی از منظر قرآن اشاره شد و در قسمت دوم نیز به دیدگاه معصومین علیه السلام در خصوص عملیات روانی اشاره گردید در قسمت پایانی به نتیجه گیری خواهیم پرداخت.
نتیجه گیری :
از مطالب قبل نتیجه می گیریم که : برای کاهش هزینههای مالی و جانی ناشی از جنگ و اقدام خصمانه هر اقدامی که باعث کاستن این هزینهها و خسارات شود، عقلا امری بسیار مهم و اجتناب ناپذیر است. دین مبین اسلام، بر اساس بصیرت مردم را دعوت میکند و سعی در اگاه کردن و هدایت کردن آنها دارد در حالی که مدعیان امروزی عملیات روانی، سعی در اغفال مردم و دادن وعدههای دروغ به آنها و وارونه جلوه دادن حقیقت، در جهت پیش برد اهداف خود دارند.
آنچه مسلم است اینکه دین مبین اسلام این نوع عملیات روانی را مردود میداند چرا که نه در قرآن و نه در سنت، هیچ گاه اغفال مردم را تایید نکرده و عقل هم به عنوان یکی دیگر از منابع دین، اغفال مردم را نمیپسندد و آن را قبیح میداند به عبارت دیگر جهل و غفلت، اصالتا از دیدگاه عقل مردود است لذا جاهل و غافل نگهداشتن مردم هم به طریق اولی قبیح خواهد بود، حال تصور کنید متولیان دین و دین داران بخواهند عامداً مردم را فریب داده و اغفال نمایند!
با این حال همانطور که گفته شد چون اولا نمیتوان کارکرد عملیات روانی را در جنگ نادیده گرفت و ثانیا تعریف عملیات روانی را هم که در حال حاضر در جامعه شهرت دارد، نمیتوان به تصویب دین رسانید یا به عبارت دیگر نمیتوان آن را بر قرآن و سنت تطبیق داد و ثالثا به اعتبار آیه شریفه (لارطب و لا یابس الا فی کتاب مبین)، نمیتوان گفت که دین مبین اسلام به این مقوله توجه نکرده یا در منابع دینی از این مهم سخنی به میان نیامده است، پس باید هم تعریف جدیدی که با آموزههای دینی مطابقت داشته باشد برای عملیات روانی ارائه داد و هم مصادیقی از قرآن (نص) و سنت (اقوال، افعال و تقاریر معصومین(ع)) یافت که منجر به عملیات روانی شده و یا از آنها در راستای اهداف عملیات روانی بهره برداری شده باشد. تنها در همین صورت است که میتوان در مورد عملیات روانی در اسلام به ارایه نظریه پرداخت.
عملیات روانی جهان بینی اسلامی
در پایان برخی بایدها و نبایدهای عملیات روانی را برگرفته از قرآن و سنت به شرح زیر بیان می کنیم .
- عملیات روانی تنها باید علیه دشمن اسلام و قرآن انجام شود. لذا همانطور که در حدیثی از حضرت امیر (ع) به ما رسیده که از وی خواستهاند تا در حکومت داری با مردم نیرنگ کند و ایشان علاوه بر استنکاف از این عمل (فعل معصوم) به صراحت آن را نفی میکند(قول معصوم). بر این اساس موضوع عملیات روانی علیه مسلمین و طرفداران نظام دینی منتفی است و نه حاکم و نه هیچ کس دیگر حق ندارند علیه مردم مسلمان، عملیات روانی انجام دهند و به تعبیر صحیحتر، خدعه نمایند. پس عملیات روانی فقط باید علیه دشمن انجام شود.لذا اولین مساله در زمینه عملیات روانی از منظر اسلام، عدم جواز به کارگیری آن علیه مسلمین است.
- یکی از اصول مهم عملیات روانی که قبل از جنگ استفاده میشود تلاش برای بیدار کردن وجدان خفته نیروهای دشمن است که در این تاکتیک با بیان مطالبی که با فطرت سازگاری دارد سعی میشود نیروهای دشمن را که در خواب غفلت به سر میبرند، بیدار نمود و بار دیگر راه فلاح و رستگاری را به آنها نشان داد. بیان واقعیات و وعده و وعیدهای دین و پاسخ به دروغها و دغل کاریهای فرماندهان دشمن در جمع نیروهای دشمن قبل از جنگ امری بسیار مهم و مرسوم بوده است.
- ارعاب و تهدید نیروهای دشمن: این تاکتیک وقتی استفاده میشود که امید به هدایت دشمن از دست رفته و جنگ آغاز شده است. تهدید به اینکه چه آیندهای در انتظار آنهاست و چه بلایی، از جنگ با مسلمین برسرشان خواهد آمد، دشمن را در جنگ سست نموده و از ادامه جنگ باز میدارد. از جمله مسائلی هم که بدون درد سر باعث ارعاب دشمن میشود، شعار دادن و فریادهای جنگی است که علاوه بر شناختن خودیها باعث تلقین روحیه شجاعت به نیروهای خودی و القاء ترس و وحشت به دشمن میشود.
- ایجاد تفرقه در میان دشمن و متحدانش یکی دیگر از اصول عملیات روانی است. که همواره و در همه زمانها باید مد نظر باشد. این امر در داستان نعیم ابن مسعود اشجعی که در متن گذشت، بسیار نمایان است و کارکرد آن هم بر همه واضح است.
- دیگر مطلب مهم و اساسی در عملیات روانی علیه دشمن، خدعه است که دایره وسعت آن بسیار گسترده تر از دیگر اصول عملیات روانی است. خدعه کردن نیازمند هوشیاری، زیرکی و موقعیت شناسی خاص خود است و در واقع هر کسی از عهده این کار بر نمیآید. اینکه پیامبر اکرم به کسب اطلاعات میپردازند و برای رد گم کردن، جواب سربالا میدهند تا ردی از خود برجای نگذارند(الجوزیه، بیتا، ج 3، ص 172)، اینکه امیر مومنان، دشمن را درهنگام درگیری فریب میدهد و حواس وی را پرت میکند و بعد اورا زمینگیر میکند، مسائلی نیستند که به این راحتی بتوان از کنار آنها گذشت و سعی نمود که آنها را در جنگ پیاده کرد، بلکه با زیرکی بسیار و با درایت باید به شناخت موقعیت پرداخت و به تناسب زمان و مکان در جنگها خدعههای متناسب با آن را طراحی نمود و حداکثر ضربه را به دشمن زد.
- با توجه به فرمایش نبی مکرم اسلام «تکلموا بما اردتم» (حرعاملی، 1414، ج 11، ص 102) میتوان گفت تمام یا حداقل اغلب اعمالی که شارع مقدس آنها را حرام اعلام نموده از جمله دروغ، نیرنگ، شایعهپراکنی، بزرگ نمایی، تهدید، سیاهنمایی، تخریب، تحقیر، ارعاب و … در جنگ، علیه دشمن دین، جایز میگردد در برخی از موارد فوق نص صریح قرآن دلالت دارد و در برخی موارد هم سنت معصومین گویای مطلب است. البته در برخی موارد دیگر هم به تعمیم حکم میتوان به این نتیجه رسید.
- در مواردی هم باید توان نظامی نیروهای خودی را با بزرگ نمایی به دشمن نشان داد. این عمل باعث ترس آنها شده و در گزارشاتشان تاثیر چشمگیری خواهد گذاشت که در نهایت منجر به ترس فرماندهان و سستی در ادامه جنگ شود
عملیات روانی جهان بینی اسلامی