راهبرد ملی -|- nationalstrategyراهکارهای عملیاتی در بخش بیمه های اتکایی مبتنی بر رویکرد اقتصاد مقاومتی - راهبرد ملی -|- nationalstrategy

*مقدمه

از مهمترین بخش­های اقتصاد که در کنار بانک و بورس نیازمند نگاه ویژه‌ای در راستای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی است بخش بیمه است. اهمیت این بخش از فعالیت اقتصادی در هنگام تحریم­ها دوچندان شد و آسیب­هایی که ناشی از قطع ارتباطات بین­المللی و به خصوص در زمینه بیمه اتکایی به صورت بالقوه می­توانست به کشور وارد شود اگر از بقیه بخش­ها بیشتر نبود، کمتر هم نبود.

صنعت بیمه به‌دلیل ماهیت لزوم عدم تمرکز در ریسک و تجمع خطر در محدوده جغرافیایی خاص یک کشور به شدت به مکانیسم بیمه‌های اتکایی وابسته است و این یکی از گلوگاه‌هایی بود که تحریم‌کنندگان اقتصاد کشور مترصد فشار وارد آوردن از طریق آن به اقتصاد کشور بودند. عدم ارائه سرویس‌های بیمه اتکایی به شرکت‌های بیمه ایرانی حتی بر حمل‌ونقل نفت در مبادلات بین‌المللی ایران وبه ویژه مشتریان نفتی‌اش نیز تاثیر گذاشت.

نفت، گاز و پتروشیمی از مهمترین و پرسود ترین صنایع ما هستند و با اینکه اقتصاد ایران مبتنی بر نفت و گاز است، اتفاقاً این صنعت که حق بیمه های کلانی را نیز در خود جای داده است و عمدتاً از قسمت­های سودآور پرتفوی بیمه­ها می­باشد از دید بیمه­گران ایرانی مغفول مانده است. در این مقاله ما به عمده دلایل استفاده ننمودن از این ظرفیت عظیم و مشکلاتی که در طی دوران تحریم با آن روبرو بودیم می­پردازیم و سپس با استفاده از مکتب اقتصاد مقاومتی و مبتنی بر آموزه های اصیل اقتصاد مقاومتی که مورد قبول همه اقتصاددانان واقع شده است به ارائه راهکار در خصوص بیمه­های اتکایی جهت بازمهندسی ساختار بیمه اتکایی ایران پس از تحریم­ها و  به خصوص در حوزه صنعت نفت و گاز خواهیم پرداخت.

*تجربه تحریم­های صنعت بیمه

تجربه بیمه‌گری اتکایی در شرایط جنگ تحمیلی و در چندسال اخیر که با تشدید تحریم‌ها روبه‌رو بودیم، فضایی را در مقابل تصمیم‌گیران کلان صنعت بیمه کشور قرار می‌دهد تا به لزوم پیاده‌سازی شاخصه‌های اقتصاد مقاومتی در صنعت بیمه کشور اهتمام جدی‌تری کنند. از سال 1388 بود که کم­کم زمزمه تحریم‌های جدید از سوی امریکا و اتحادیه اروپا مطرح شد که به انواع و اقسام مختلف تقسیم می­شد. این تحریم‌ها (تحریم نفت، قطع دسترسی به پرداخت پول و همکاری بانکی، تحریم شرکت‌های فنی و سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و تحریم شرکت‌های بیمه و کشتیرانی) اثرات مستقیم بر صنعت نفت و بیمه ما دارند. از 26 ژوئیه 2010 شرکت‌های بیمه داخلی نمی‌توانستند به شرکت‌های بیمه اروپایی مراجعه نموده و نرخ و شرایط را از آن‌ها دریافت نمایند و همچنین از یکم ژوئیه 2012 همه تعاملات بیمه‌ای ایران در حوزه صنایع نفت‌وگاز قطع شد و نفتکش‌ها و شناورهای ایرانی نیز تحت انواع پوشش‌های بیمه دریایی نفتی قرار نمی‌گرفتند. راه درمان موقت که در آن زمان از سوی دولت مدنظر قرار گرفت تشکیل کنسرسیوم­ها و تاسیس صندوق ویژه تحریم در بخش بیمه‌های نفتی اعم از بیمه‌های پالایشگاه‌ها و شناورها بود که به عنوان پشتوانه برای بیمه­اتکایی نمودن ریسک های بزرگ به خصوص در نفت و گاز در کشور عمل می­نمود. منتها این صندوق توانگری بالا به نسبت بیمه­های اتکایی خارجی نداشت و در نتیجه در صورت وقوع حادثه با مشکلات بزرگی صنعت بیمه را در جهت پوشش این خسارت ها مواجه می­نمود. مضافاً اینکه تکیه بر این صندوق به عنوان بیمه­گر اتکایی از سوی خارجی ها سخت بود و همین موضوع مشکلات مضاعفی را ایجاد نموده بود.

*مسائل و چالش‌های اساسی در حوزه بیمه‌های صنایع نفت،گاز و پتروشیمی ایران

یکی از دلایل جدی عدم استقبال شرکت‌های ملّی نفت و گاز از صنعت بیمه ایران، توان مالی پایین شرکت­های بیمه ایرانی می­باشد. بر اساس ماده 30 قانون بیمه­گری در بیمه مرکزی، شرکت بیمه نمی­تواند خطری را بیمه کند که بیش از 20 درصد مجموع سرمایه، اندوخته­ها و ذخایر فنی شرکت به استثنای ذخایر معوق شرکت باشد مگر آنکه مازاد بر آن، بیمه اتکایی تحصیل نماید. ظرفیت مالی صنعت بیمه بسیار محدود بوده و در سال 88 که تحریم ها شدت گرفت برابر با حدود یک میلیارد و 200 میلیون دلار می­باشد و این در شرایطی است که ظرفیت پذیرش ریسک در کشور قطر بیش از 2 میلیارد و 600 میلیون دلار بود که بیش از 2 برابر ظرفیت پذیرش ریسک در ایران است و باید برای مقدار باقیمانده پوشش اتکایی فراهم نماید.

از سوی دیگر با توجه به شرایط تحریم بیمه­گران داخلی قادر نیستند از شرکت‌های خارجی که پوشش اتکایی ارائه می­دهند، استفاده نمایند. همچنین یکی از چالش‌های جدی که در صنعت بیمه وجود دارد محدود بودن تعداد بیمه­گران اتکایی در داخل کشور است و شرکت­های بیمه اتکایی فعال در کشور نیز با محدودیت‌های جدی در خصوص توانگری­های مالی و فنی روبرو هستند.

همچنین مشکلات دیگر بر سر راه بیمه‌های اتکایی برای ورود به صنایع نفتی عبارتند از:

• مشکلات ناشی از آیین‌نامه‌ها و قوانین بیمه؛
• عدم استفاده بهینه از ظرفیت اتکایی موجود صنعت بیمه؛
• محدودیت در جذب پرتفوی اتکایی خارج از کشور؛
• وابستگی زیاد صنعت بیمه به منابع اطلاعاتی و فنی مؤسسات خارجی

حال به بررسی چند اصل اقتصاد مقاومتی خواهیم پرداخت و مبتنی بر این اصول جهت دوران پساتحریم راهکارهایی را در صنعت بیمه پیشنهاد خواهیم داد که در راستای اقتصاد مقاومتی اجرایی شدن آن ها می­تواند کمک به صنعت بیمه به خصوص در صنعت نفت و پتروشیمی برای حل معضلاتی که پیشتر ذکر شد باشد.

*هدف اقتصاد مقاومتی:

مقوله اقتصاد مقاومتی زبان مشترکی با ادبیات رایج اقتصادی دنیا هم دارد چرا که اگر ما نتوانیم اقتصاد مقاومتی را به زبان مفاهمه کارشناسان وارد کنیم دچار مشکل خواهیم شد. در واقع مهمترین هدف اقتصاد مقاومتی را می­­توان افزایش میزان تاب­آوری « Resilience» اقتصاد داخلی در برابر تکانه­های مختلف اقتصادی تفسیر نمود. از همین رو تعیین شاخص های قابل اندازه گیری در زمینه اقتصاد مقاومتی بسیار حائز اهمیّت است و در واقع  این شاخص ها ابزارهای حکمرانی خواهند بود.

البته مولفه های تاب­آوری اقتصاد در سطح خرد و کلان و ادبیات اندازه گیری تاب آوری در دنیا ، مربوط می­شود به چهار دهه اخیر و این درحالی است که در دانشکده های اقتصاد ما نیز هنوز سخنی از تاب آوری اقتصاد به میان نمی­آید.

*برخی مفاهیم بنیادین اقتصاد مقاومتی:

اقتصاد مقاومتی اقتصادی است پیش­رو، فرصت­ساز و مولد

کلمه پیش­رو در اقتصاد، معنای ویژه ای ندارند، ولی پیش­روی از دیگران خیلی معنا دار است چرا که معمولاً با ایده نوآوری، داشتن ایده­های جدید و خلاقیّت معنا پیدا می­کند.

خلق مزیّت­های نسبی برای هرمجموعه­ای منجر به شکوفا شدن خلاقیت­ها و ایجاد فرصت­های گوناگون برای رقابت­پذیری خواهد شد. به همین دلیل فرصت­ساز بودن یکی از ویژگی­های مهم اقتصاد مقاومتی است. همچنین اقتصاد مقاومتی از درون زاینده و پویا است و رویکرد فعال دارد نه منفعل. همین موضوع باعث می­شود که اقتصاد مقاومتی به عنوان یک مکتب و رویکرد اقتصادی مطرح شود.

اقتصاد مقاومتی، اقتصادی درونزا و برون­نگر

تولید و رشد اقتصادی باید از درون کشور و مبتنی بر توانایی ها و اقتصاد داخلی باشد و این درون­زایی است که موجبات ثبات اقتصادی را فراهم می­کند و نسبت به فشار و تکانه خارجی آسیب ناپذیر می­کند. توجه به ظرفیت­های فراوان درونی در اقتصاد ایران منجر به رشد و شکوفایی اقتصاد و مقاوم­سازی آن خواهد شد.

برون گرایی به معنی توانایی لازم برای بهره برداری حداکثری از فرصت­هایی است که در عرصه بین المللی در فضای خارجی وجود دارد به عبارت دیگر برون گرایی یعنی اینکه توانایی این را داشته باشیم که ظرفیت­های بین المللی را شناسایی و از آن در جهت تحکیم بنیه های داخلی استفاده نماییم.
در جمع­بندی می­توان گفت که درون­زایی بدون برون­گرایی سبب انزوای اقتصاد می­شود و برون گرایی بدون درون­زایی نیز سبب وابستگی به خارج می­شود.

تفاوت اقتصاد مقاومتی و اقتصاد ریاضتی

ریاضت اقتصادی به طرحی گفته می‌شود که دولت‌ها برای کاهش هزینه‌ها و رفع کسری بودجه، به کاهش و یا حذف ارائه برخی خدمات و مزایای عمومی دست می‌زنند. این طرح که به منظور مقابله با کسری بودجه توسط برخی دولت‌ها انجام می‌شود گاهی اوقات به افزایش میزان مالیات و افزایش دریافت وام‌ها و کمک‌های مالی خارجی می‌انجامد. این­که بر اقتصاد و شرایط بحران زده اش ریاضت و سختی تحمیل شود، در ظاهر اصلا کار خوشایندی به نظر نمی­رسد، اما می­تواند به بازیابی درازمدت اقتصاد کمک کند.

اما اقتصاد مقاومتی و ریاضت اقتصادی دو مفهوم جداگانه و مستقل است که به هیچ عنوان منجر به بروز یکدیگر نخواهند شد. اقتصاد ریاضتی ضد مقاومت است و اصولاً برای در هم شکستن مقاومت ملت‌ها طراحی می‌شود. ثبات، پایداری و انعطاف پذیری مربوط به اقتصادهایی است که در حالت رشد و شتاب هستند تا استحکام و پایداری خود را بالا ببرند. اقتصاد مقاومتی با کلید واژه هایی که دارد برای یک اقتصاد در حال رشد تجویز می شود واقتصاد ریاضتی برای اقتصاد بیمار

نکته دیگر این که اقتصاد ریاضتی یک سیاست کوتاه‌مدت است در حالی که اقتصاد مقاومتی یک سیاست بلندمدت است. همچنین اقتصاد ریاضتی یک طرح اقتصادی بسیار محدود است درحالی­که اقتصاد مقاومتی یک طرح جامع و فراگیر در همه ابعاد اقتصادی است.­

*درس­های اقتصاد مقاومتی برای صنعت بیمه

با توجه به اصول فوق الذکر و ترسیم فضای بیمه ای کشور در دوران تحریم و قبل آن، به نظر می­رسد در راستای رسیدن به هدف اقتصاد مقاومتی که همانگونه که ذکر شد افزایش میزان تاب­آوری اقتصاد است عمده ترین نکته تقویت ساختار و ساز و کارهای بیمه­های اتکایی است چرا که تقویت بیمه اتکایی در نهایت با افزایش ظرفیت نگهداری ریسک بیمه ها ( مهمترین مشکل صنعت بیمه ایران به خصوص در موارد با ریسک بالا مانند صنایع پتروشیمی) متناظر  می­باشد. همچنین باید توجه نمود که شرکت‌های بیمه‌ای قوی و توانمند با ریسک‌پذیری بالا پشتوانه محکمی برای اقتصاد کلان یک کشور است. اولین شاخصه سرمایه‌گذاری تضمین و امنیت سرمایه‌گذاری است. ضربه‌پذیری ما در تحریم‌های بیمه‌ای بیمه‌های اتکایی بود و به همین منظور ما در حوزه اقتصاد مقاومتی روی بیمه اتکایی تاکید داریم.

*بیمه اتکایی و اقتصاد مقاومتی (با تاکید بر حوزه نفت، گاز و پتروشیمی)

با توجه به اصول اقتصاد مقاومتی بنظر می­رسد بازمهندسی ساختار بیمه­های اتکایی در دوران پساتحریم باید بصورتی باشد که در نهایت منجر به افزایش تاب­آوری اقتصادی باشد، اخیراً هم با بروز حوادثی مانند پتروشیمی بوعلی، پتروشیمی مبین، یا نشست­های متعدد زمین در تهران و وجود بالقوه ریسک های فاجعه آمیزمانند زلزله تهران اهمیت انتقال ریسک و بیمه­های اتکایی را بیشتر نموده است؛ در همین راستا موارد زیر به نظر می­رسد می­تواند مفید واقع شود:

• تعامل با بروکر ها(کارگزاران) و بیمه­های اتکایی خارجی:

همانطور که گذشت اقتصاد مقاومتی درون زا و برون نگر است و  برون گرایی به معنی توانایی لازم برای بهره برداری حداکثری از فرصت­هایی است که در عرصه بین المللی در فضای خارجی در صنعت بیمه وجود دارد در واقع برون گرایی یعنی اینکه توانایی این را داشته باشیم که ظرفیت­های بین المللی بیمه ای را شناسایی و از آن، جهت تقویت زیرساخت­های اقتصادی خود استفاده نماییم. این تعامل اگر هوشمندانه و هدفمند و راهبردی نگریسته شود مزایای مختلفی را برای صنعت بیمه ایجاد خواهد نمود که می­توان از آن جمله موارد ذیل را نام برد:

• کمک به توسعه دانش فنی در حوزه بیمه‌های مختلف:

یکی از مهمترین مشکلات صنعت بیمه ایران که در زمان تحریم­ها نیز بسیار آزار دهنده بود عبارتست از نبود دانش کافی جهت عملیات اندازه گیری ریسک و نرخ گذاری و شرایط دهی. تا قبل تحریم ها این بخش بخصوص در صنعت نفت و گاز کاملاً وارداتی بود و ریسک های پیچیده یک مجتمع پتروشیمی با ابعاد فنی بسیار گوناگون به واقع سخت بود و همین موضوع صنعت بیمه را با مشکلات روبرو کرده بود. یکی از مظاهر درون زا بودن اقتصاد همین موضوع است که به گونه ای استراتژِی تعامل با خارجی­ها سامان بگیرد که در نهایت منجر به انتقال دانش شود مساله ای که قبل از تحریم ها هم به خوبی صورت نگرفت و با بروز تحریم از همان نقطه صنعت بیمه ضربه خورده و نبود دانش فنی کافی به خوبی رخ نشان داد.

• انتقال ریسک یه خارج از کشور:

قطعاً نگه داشتن ریسک معظمی مانند زلزله تهران در داخل کشور با پیش­رو بودن و فرصت ساز بودن اقتصاد مقاومتی در تضاد است چرا که انتقال ریسک های بزرگ به خارج از کشور نوعی فرصت ویژه محسوب می­شود که هرچه در این بخش ریسک را از کشور خارج کرده و تنوع سازی نماییم می­توانیم در هنگام بروز حادثه با خیال راحت تر به مدیریت ریسک بپردازیم. در حالی که تجمع ریسک در داخل کشور می­تواند صنعت بیمه را دچار بحران نماید و این بحران بصورت دومینویی و سیستمیک ریسک به بخش های دیگر اقتصاد سرایت نموده و در نهایت تبدیل به بحران بزرگ شود.

• تسهیل در جذب سرمایه خارجی به عنوان سهامدار و سرمایه­گذار:

پس از برجام شرکت های بیمه های اتکایی بزرگ و بروکرهای بیمه ای خارجی ابراز علاقه نمودند تا با تاسیس دفتر ارتباطی، تاسیس دفتر نمایندگی و همچنین خرید سهام بیمه های داخلی اقدام به ورود به بازار ایران بنمایند اما متاسفانه ضعف در قوانین، برنامه­ریزی و بعضاً آیین نامه های بیمه مرکزی منجر به کندی این فرآیند و یا توقف آن شده است. البته مشکلات باقی­مانده بر سر راه نقل و انتقال پول با بانک­های بزرگ اروپایی نیز مزید علت این امر شده است. باید توجه داشت که سرمایه­گذاری خارجی و فروش سهام بیمه­های داخلی به شرکت های معتبر به معنی انتقال دانش فنی و افزایش سرمایه شرکت­های بیمه و بالتبع افزایش ظرفیت نگهداری بیمه های ایرانی خواهد بود که همین موضوع یعنی پرقدرت شدن بیمه­های داخلی که در بلند مدت منجر به رشد و شکوفایی صنعت و از نسخه های اقتصاد مقاومتی است درحالی که بسته نگاه داشتن و صنعت بیمه بواسطه آیین نامه یا قوانین ضعیف نتیجه ای جز اقتصاد ریاضتی نخواهد داشت که در تضاد کامل با اقتصاد مقاومتی است.

• اوراق بهادار سازی بیمه­ها(صکوک بیمه اتکایی):

در دوران تحریم تا به امروز صندوق ویژه تحریم به عنوان پشتوانه برای بیمه­های اتکایی که معمولاً سردمدار آن­ها بیمه مرکزی است عمل می­نماید و موجب افزایش ظرفیت نگهداری بیمه­های ایران شده است و همین امر این امکان را فراهم آورده است تا در مجموع شرکت‌های بیمه ایرانی به همراه بیمه مرکزی بیشتر از قبل توانایی نگهداری ریسک پیدا نمایند و وارد صنایع کلان و سرمایه­بر مثل صنعت نفت بشوند. اما نکته حائز اهمیت اینجاست که بخش زیادی از سرمایه ملّت ایران در صندوق ویژه تحریم که بالقوه می‌تواند برطرف‌کننده کلّی از مشکلات اقتصادی باشد و به تولید ناخالص ملی کمک زیادی بنماید عملاً بلوکه شده است و این امر برای اقتصاد زیان آور است. در حالی که اگر بتوان همین سرمایه را از بخش خصوصی تأمین نمود، باعث رونق اقتصادی و افزایش نرخ رشد اقتصادی خواهد شد. اینجاست که بازار سرمایه از طریق استفاده از ظرفیت خود و تعامل با صنعت بیمه می­تواند نقش منحصر به‌ فردی بازی کند و جای صندوق ویژه تحریم را بگیرد.  به وسیله اوراق بیمه اتکایی و از طریق بازار سرمایه می­توان ظرفیت نگهداری شرکت‌های بیمه‌ای را بالا برده و سرمایه­گذاران خرد و کلان بازار سرمایه را به عنوان بیمه­گران اتکایی معرفی نمود. این اوراق در حوادث فاجعه­آمیز مانند زلزله ­می­توانند ریسک ناشی از آن را به بازار سرمایه یا در صورت انتشار اوراق در سطح بین­المللی به خارج از کشور انتقال دهند. در واقع بوسیله ساز و کار اوراق حوادث فاجعه­آمیز، افراد ریسک ­پذیر این امکان را پیدا می­کنند که در ریسک های معظم سرمایه­گذاری بنمایند. معمولاً در حوزه هایی که شدت ریسک خیلی زیاد و احتمال وقوع بسیار پایین است این اوراق کاربرد پیدا کرده و منتشر می­شود.

به نظر می­رسد نقطه آغاز برای انتشار این اوراق در ایران در صنعت نفت باشد چرا که در حوزه نفت و انرژی به‌دلیل استانداردهای خیلی بالا احتمال خسارت‌های سنگین بسیار کم است و همین بر جذابیت این اوراق افزوده است.

در واقع اوراق بیمه اتکایی اسلامی(صکوک بیمه اتکایی) جهت انتقال ریسک  راهکاری نوین برای تعامل بازار سرمایه، صنعت بیمه و صنعت نفت برای افزایش ضریب نفوذ بیمه، افزایش ارزش بازار سرمایه میباشد.  این ابزار نوین در شرایط تحریم و غیر تحریم کاربرد گسترده‌ای دارد و خود تعامل بازار سرمایه و صنعت بیمه مزیّت‌های فراوانی را برای کشور به همراه خواهد داشت. شایان ذکر است که موضوع مورد بیمه می­تواند انواع بیمه‌های شناورها اعم از اچ اند ام(H&M)، پی اند آی(P&I) و کارگو(Cargo) باشد و می­توان بسته به اینکه سرمایه­گذاران چه مقدار قدرت پذیرش رسیک دارند سراغ بیمه­نامه‌های مختلف رفت.

اوراق بهادارسازی بیمه ها یا همان صکوک بیمه اتکایی در نهایت منجر به افزایش ظرفیت نگهداری بیمه های داخلی و رشد و توسعه صنعت بیمه و بازار سرمایه بصورت همزمان می شود و نهایتاً تاب آوری اقتصادی را افزایش می دهد. از جمله مزایایی که این روش در راستای اهداف اقتصاد مقاومتی به خصوص در صنعت نفت فراهم می­نماید عبارتست از :

• امکان تبدیل اوراق بیمه اتکایی به سهام شرکت‌های بیمه‌ای
• افزایش ضریب نفوذ بیمه.
• افزایش سهم نفت و انرژی در پرتفوی صنعت بیمه ایران
• جلوگیری از خروج ارز و سود کلان این اوراق
• کمک به توسعه دانش فنی در حوزه بیمه‌های نفتی
• کاهش ذخیره حق بیمه‌های عاید نشده
• کمک به رشد و توسعه بازار سرمایه

• تاسیس صندوق پروژه های بیمه ای

صندوق پروژه ها یکی از ابزارهای متداول مالی در دنیا برای تامین مالی پروژه های عظیم می باشند. این صندوق ها می توانند قابل معامله در بورس یا غیر معامله باشند. معمولاً با پیشرفت پروژه قیمت صدور و ابطال این صندوق ها افزایش می یابد و بسته به نوع و کارکرد پروژه می توانند open end  و یا  close  end  باشند. با توجه به اینکه هنوز در بازار سرمایه ایران صندوق های پوشش ریسک(Hedge Fund)  نداریم به نظر می­رسد که تاسیس صندوق های پروژه ای در بخش بیمه می تواند گام موثری جهت توسعه صنعت بیمه باشد و در دوران پساتحریم از مشارکت خارجی ها برای جذب سرمایه جهت تاسیس این صندوق پروژه های بیمه ای نهایت استفاده را برد. صندوق پروژه های بیمه ای می توانند در یک بخش خاص به طور مثال یک مجتمع پتروشیمی اقدام به جذب سرمایه جهت عملیات بیمه گری اتکایی نموده و بیمه اتکایی یک پروژه خاص را به عهده بگیرند. مضافاً بر اینکه از منابع جمع آوری شده در صندوق می­توان جهت سرمایه­گذاری در بخش های دیگر اقتصاد بهره برد. به طور کل این ابزار می­تواند در نهایت منجر به افزایش ظرفیت نگهداری بیمه های داخلی و جذب سرمایه های خارجی جهت سرمایه گذاری در صنعت بیمه ایران شود که کاملاً سازگار با اصول اصیل اقتصاد مقاومتی است.

در پایان امیدواریم در تصمیم گیری های کلان در حوزه بیمه به اصول اقتصاد مقاومتی توجه ویژه شود و مبنای اقدام و عمل قرارگیرد و بنا بر این اصول اقدام به طراحی ابزار یا اتخاذ استراتژی شود. آنچه که در این مختصر به عنوان سه نمونه از مظاهر اقتصاد مقاومتی در صنعت بیمه اتکایی و به خصوص در صنعت نفت و گاز ذکر شد بی شک بخش کوچکی از موارد و مصادیق متعدد اقتصاد مقاومتی در بخش بیمه می باشد و مواردی از جمله راهکارهای رشد بیمه هاي عمر و سرمایه گذاری و بالتبع آن هدایت نقدینگی به سمت فعالیت های مفید اقتصادی نیز از مصادیق دیگر اقتصاد مقاومتی می­باشند که نیاز به تحقیقات مبسوط و گسترده تری دارند.

سید محمدجواد میرطاهر

دکترای مدیریت مالی

متخصص اوراق بهادار سازی بیمه ها

کارشناس صنعت بیمه و  بازار سرمایه