راهبرد ملی -|- nationalstrategyگسست نسلی و آسیب های اجتماعی2 - راهبرد ملی -|- nationalstrategy

جوامع بشری با تحولات سریع، عصر صنعتی و فرا صنعتی، انقلاب خیره کننده ارتباطات و اطلاعات و حاکمیت فضای مجازی به عنوان قاره ششم بر پنج قاره واقعی جهان مسلط شده اما در این میان حذف یا تقلیل مکان و زمان در ارتباطات بشری، جوان پرتحرک، آرمانخواه، تنوع طلب و هیجانی امروز را با چالش های جدی نسلی مواجه کرده است.

در چنین جهانی،جامعه ایران نیز مانند دیگر کشور های درحال گذار با شکاف نسلی روبرو است چرا که از عوامل بیرونی، چون عصر انفجار اطلاعات و ارتباطات، جهانی شدن اقتصاد و فرهنگ، کم رنگ شدن مرزهای جغرافیایی و عوامل درونی مانند انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی، رشد سریع جمعیت، جوان بودن کشور، تحریم های ظالمانه دشمنان، حرکت های آونگی اقتصادی دولت ها در اعمال سیاست های توزیع و رشد اقتصادی، برخورد سنت و تجدد تاثیر پذیری قابل توجهی بر ارزش ها و هنجارهای فردی و اجتماعی اثر و دیدگاه های متفاوت و بعضا متضاد را پدیدار می کند.

در فرهنگ ایرانی اندیشمندان فراوانی بوده اند که برای حفظ تبادلات نسلی تلاش کرده اند و از جمله آن ها می توان به فردوسی اشاره کرد که با خلق اثر بسیار ماندگار خود به نام شاهنامه، مواریث کهن ملی و دینی را مجددا احیا کرده و به نسل های بعد از خود تحویل داده است. شاعر پر آوازه ایرانی در این اثر نفیس خود، هویت ملی و دینی ایران را از آسیب های روزگار خود نجات داده و بر اهمیت آداب معاشرت، دانش، عدل و داد ، خرد و اخلاق، توحید و ستایش خداوند تاکید داشته است. عجیب آنست که بعد از انقلاب این شاهکار فردوسی پاکزاد در مدارس ، دانشگاه ها، موسسات فرهنگی و هنری، انتشاراتی، رادیو و تلویزیون به فراموشی سپرده شده و پرچم پهلوانان کشور آفتاب تابان (ژاپن) و بازیگران و پهلوانان یونانی، چینی، رومی اروپایی و امریکایی و… یاد و خاطره ی اساطیر ایرانی همچون رستم،  سهراب و اسفندیار را از ذهن ها زدوده است.

ارزش های فرهنگی و اجتماعی هر جامعه ای از طریق تبادل و مفاهمه بین نسلی تداوم می یابد  و در حیات اجتماعی بشر این تبادل ارزش ها و هنجارهای ملی و دینی در گذر نسل ها دستخوش تغییر و تحول شده و در هر دوره با جاذبه و دافعه همراه بوده است به گونه ای که در جوامع متجدد امروزی نیز این تبادل با حذف کامل چارچوب های سنتی اتفاق نیفتاده است و به تعبیر «فرد دبلیو ریگز» جامعه شناس معروف آمریکایی با ارائه تئوری منشوری(cAG) یعنی اداره امور تطبیقی، کشورها را به سه دسته تقسیم می کند:

• جوامع آمیخته یا مرکب
• جوامع پراکنده یا تفکیک شده
• جوامع غیر متمرکز و به هم آمیخته یا منشوری (ترکیبی از دو دسته فوق) کشورهای جهان سوم در این دسته قرار دارند. فرد ریگز تاکید دارد که هیچ کشوری در دنیا به طور کامل از جامعه منشوری خارج نشد ه است حتی آمریکا ترکیبی از سنت و تجدد است.

تفاوت بین نسلی را میتوان تفاوت  نظام ارزشی بزرگسالان با جوانان دانست و در هر جامعه ای دو گونه ارزش و هنجار وجود دارد،  ارزشها و هنجار های سنتی و ارزشها و هنجارهای پیش بینی نشده و همین دوگانگی در ارزش ها و هنجارها باعث تعارض نسل جدید با قدیم میشود فقدان ارایه راهکارهای متناسب و عملی جهت رفع نیازمندیهای نسل جوان منجر به گسترش هنجارشکنی می شود.

رشد جمعیت و عدم تناسب آن با مقدورات و ملزومات موجود، عاملی برای گسترش شکاف نسلی و بحران هویت است از طرفی نوع اندیشه و نگرش نسلها با هم متفاوت بوده و جوانان نسبت به فرهنگ ایرانی- اسلامی فاصله میگیرند. از سوی دیگر رشد فناوری های جدید اینترنت،فراوانی و تنوع داده ها در شبکه های اجتماعی خود باعث جذب نسل جوان به فرهنگ های بیگانه می شود. جامعه ی کنونی ما در مرحله ی گذار تاریخی – اجتماعی خود قرار دارد و یکی از چالشهای جدی این دوران عدم تعامل و تبادل منطقی میان نسل ها است که می تواند زمینه ساز بحران های متعدد شود  بطوریکه امنیت عمومی و اجتماعی را در جامعه با مشکل روبرو کرده در چنین اوضاعی نسل جدید نسبت به خود و جامعه ی خود احساس بی هویتی و بیگانگی می کند و از مسولیت پذیری در قبال ارزش ها و هنجارهای عمومی  سرباز میزند که نتیجه ی آن گسترش آسیب های اجتماعی و جرایم، فساد و بی بند و باری، قتل و جنایت، سرقت و بیکاری، طلاق و از هم پاشیدگی خانواده،حاشیه نشینی و معضلات متعدد اجتماعی است.

چنانچه این روند ادامه یابد ،نسل امروز با هویت دینی و ملی خود بیگانه و در عرصه ی فرهنگ نیز با محدودیت بجای مصونیت رو به رو می شود که با توجه به جامعه ی نامتجانس و درحال گذار (بهم ریخته وغیرمتمرکز) و افزایش مشکلات اقتصادی اجتماعی فقر و بیکاری و…. نداشتن گروه های مرجع و الگوهای عملی مناسب، گسترش آسیب های اجتماعی و جرایم امری اجتناب ناپذیر است

گرچه جامعه ی امروز با توسعه شبکه های اجتماعی و فضای مجازی، تغییر در سبک زندگی ایرانی- اسلامی، کم توجهی به فرهنگ اصیل ایرانی و فرهنگ ناب اسلامی ، تبادلات و مفاهمه بین نسلی را دچار چالش نموده است اما می توان با عملی کردن راهکارهایی مانند درک و فهم دقیق منزلت و استعداد نیروی جوان و مواجه آنان با فرهنگ ایرانی اسلامی بعنوان حلقه ی واسطه بین دو نسل و برخورد علمی با تحولات بشری در عرصه های گوناگون زندگی و ایجاد حس اعتماد در نسل جوان برای مواجه با این تحولات تا حدود زیادی این دغدغه بزرگ اجتماعی را بر طرف کرد و در این راه نسل قدیم باید مروج تغییرات مناسب و ایجاد کنندۀ انگیزه در نسل جوان باشد تا نسل جوان بتواند به گروههای مرجع درونی اعتماد کند و به بازسازی هویت های فردی و ملی خود بیاندیشد.

الگو قرار دادن سبک زندگی ایرانی اسلامی در اندیشه و عمل،مدیریت درست فناوری های نو پدید با پیوست های فرهنگی و مصرفی، اصالت دادن به کیان خانواده، بومی سازی دانش علوم انسانی و بهره گیری از آموزه های دینی و سیره ائمه معصومین علیم السلام ُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُُ می توان چالش نسلی را در هر زمانی مدیریت کرد. امام صادق(ع) که می‏فرماید: «اَلْوَلَدُ سَیِّدٌ سَبْعَ سنین وَ عَبْدٌ سَبْعَ سنین وَ وَزیرٌ سَبْعَ سنین.[1]» كودك هفت سال اول، آقا و فرمان‏رواست. او را آزاد بگذارید تا استقلال در عمل پیدا كند. در هفت سال دوم، آمادگی خاصی برای الگوپذیری دارد؛ چرا که هنوز در مرحله “دیگر پیروی” قرار دارد و الگوپذیر است. از این‏رو، سعی كنید در این دوره، الگوهای مناسبی در اختیارش قرار دهید و محیط تعلیم و تربیت او را هرچه بیشتر غنی و اصلاح كنید تا از طریق مشاهده الگوهای مفید و جذّاب، رشد كند. اما در دوره جوانی می‏فرماید: «وزیرٌ سبع سنین»؛ یعنی دوره «پیروی دیگران بودن» او سپری شده و با آغاز جوانی، دوره دست‏یابی به هویّت خویشتن آغاز شده است. او را آزاد بگذارید تا خود انتخاب كند و حتی در مورد مسائل گوناگون زندگی با او مشورت كنید و از او نظرخواه باشید.

دکتر الله کرم رضایی مقدم.

^[1]   وسائل الشیعه،ج15،ص194