راهبرد ملی -|- nationalstrategyتفکر راهبردی حضرت امام خمینی "ره"با محوریت انقلاب اسلامی و ...؛ از نظریه تا عمل – قسمت اول - راهبرد ملی -|- nationalstrategy

تفکر راهبردی حضرت امام خمینی “ره”با محوریت

انقلاب اسلامی و سه گانه استقلال، آزادی ، جمهوری اسلامی ؛ از نظریه تا عمل[1]

مقدمه

این یادداشت سعی دارد در سه قسمت با بهره برداری از هفت اصل كليدي در تفكر استراتژیك با رویکردی علمي ، نوین و متمایز به بررسی چارچوب ادراکی راهبردی حضرت امام خمینی«ره» بپردازد.

و به این سئوال که تفکراستراتژیک به عنوان یکی از بزرگترین و اساسی ترین قابلیت های «رهبر بزرگ انقلاب» در حوزه انقلاب اسلامی، چه تاثیری در شکل گیری استقلال، جمهوریت و آزادی داشت؟ پاسخ دهد.

در قسمت اول به اصل اول در رهبری استراتژیک یعنی تناقض اندیشی می پردازیم و به هنر امام در بکارگیری این استراتژیک اشاره می شود.

در قسمت دوم به اصول دوم الی پنجم از اصول هفت گانه و تطبیق آن با راهبرد امام خمینی (ره) می پردازیم و در قسمت سوم با ذکر اصول ششم و هفتم در رهبری استراتژیک به نتیجه گیری خواهیم پرداخت.

اصل اول : «تناقض اندیشی»

اساسا مدیریت استراتژیک هنر «مدیریت تناقض ها و جمع اضداد» است. تناقض یا پادگویی عبارت است از رویارویی دو  گزاره که از لحاظ موضوع و محمول یکسان‌اند، ولی از حیث کیفیت یکسان نیستند و نیز کمیت یکسان ندارند.( آریان پور،1357،123)

یکی از بزرگ ترین تله های مدیریت، نادیده انگاشتن تناقض ها یا دست کم گرفتن ضرورت مدیریت آنهاست. لازم است برخی از تناقض های مهم که ارتباط بیشتری با مقوله «استراتژی» دارند را بررسی نمائیم:

الف – گذشته و آینده:

استراتژی خوب باید از گذشته، سنت ها، شایستگی ها و فرهنگ نشات بگیرند، در عین حال به گونه ای طراحی شوند که با آینده به چالش برخیزند و آن قدر عمیق و دست نیافتنی باشند که اشتیاق و کشش لازم را بر انگيزند. حضرت امام «ره» با توجه به گذشته ی مردم ایران و انقلابی که برمبنای حاکمیت اسلام صورت گرفته بود در جواب سیاست محافظه کارانه دولت موقت می فرمایند:

اگر احکام اسلام را در این انقلاب و در این نهضت پیاده نکنیم کی پیاده خواهیم کرد و پس از این چه وقت چنین نهضتی تحقق پیدا خواهد کرد؟ اگر این نهضت خدایی ناخواسته به خاموشی بگراید چه کسی می تواند دیگر این اسلام را بیاورد؟ ………. اگر با این نهضت اسلام و احکام اسلام را مو به مو اجرا نکنید، باید مایوس باشید و بدانید که دیگر اسلام پیاده نخواهد شد. (امام خمینی: 1358 ، 57)

بيان صريح امام حاكي از عملی کردن انديشه اسلامي است. ايشان معتقد است پیاده شدن احکام اسلام می تواند گذشته را جبران و چراغ راهی برای آیندگان و کشش لازم برای نسل های آتی باشد.

ب- تداوم و تغییر:

استراتژی خوب، باید علاوه بر تداوم وضع موجود، عنصر تغییر را نیز به اندازه کافی پذیرا باشد تا بتواند پیشرفت کند.

پذیرش قطعنامه 598 از سوی امام کشور را از یک وضعیت بحرانی به یک وضعیت جدید و با ثبات منتقل نمود. ایشان با برقراری ایجاد رابطه عاطفی و اظهار همدردی و شریک دانستن خود در مصائب و مشکلات پیش آمده ناشی ازجنگ تحمیلی توانستند مردم را پذیراي دو عامل تغییر و مصلحت نمایند و با اعلام مواضع خود از هر گونه آسيب اجتماعي ناشي از جنگ جلوگيري نمایند از این رو فرمودند:

«دراین روز ها ممکن است بسیاری افراد به خاطر احساسات و عواطف خود – صحبت از چراها و باید و نبایدها کنند، هر چند این مسئله به خودی خود یک ارزش بسیار زیباست، اما اکنون وقت پرداختن به آن نیست .» (صحیفه امام ج 21 ص94)

«در شرایط کنونی آنچه موجب امر شد تکلیف الهي ام بود– اما تصمیم امروز فقط برای تشخیص مصلحت بود. (صحیفه امام ج 21 و 90) »

و برای تداوم وضع موجود هرگز پذیرفتن قطعنامه را به معنای توقف و روی برگرداندن از اصول و ارزش های انقلابی ندانسته و می فرمایند: «کمر بندهایتان را ببندید که هیچ چیز تغییر نکرده است» (صحیفه امام ج21 :88)

ج: صلبیت و انعطاف پذیری:

ساختار جامعه باید آن قدر انعطاف پذیر باشد که اجازه دهد رویدادهای گوناگون اتفاق بیفتند و در عین حال باید آن قدر صلب باشد که آنها را به مرحله عمل برساند.

امام خمینی «ره» در مواجهه با دولت بنی صدر، در ابتدا چون منتخب مردم بود و آراء و نظر مردم برایشان محترم بود، نسبت به او انعطاف پذیری نشان داده و تلاش نمودند تا با توصیه مسائل اخلاقی و انسانی از ادامه اشتباهاتش او را باز دارند. اما پس از حادتر شدن مسئله و غیر قابل بازگشت دیدن شرایط، رویه ویژه ای را در پیش گرفتند. (درویش ، 1358 : 189)

ایشان درجمع خانواده شهدای هفتم تیر، بیان داشتند: «شما دیدید که آقای بنی صدر حسابش را جدا نکرده، خدا می داند که من مکرر به او گفتم که آقا، این ها تو را تباه می کنند. این گرگ هایی که دور تو جمع شده اند و به هیچ چیز عقیده ندارند، تو را از بین می برند، گوش نکرد. (صحیفه امام ج 15 :30)

د- ارزش مداری و سنت شکنی

حفظ پایداری جامعه ، ایجاب می کند که اصول مسلم و خدشه ناپذیری ، به عنوان «ارزش های بنیادین» جامعه بر ارتباطات ، استراتژی های محوری، ساختار جامعه و مانند آنها حاکم باشد. از سوی دیگر اگر مدیری بدنبال حاکمیت فرهنگ «بیاندیش و بازی کن” در جامعه باشد، باید رفتار سنت شکنانه را هم تشویق نماید.

ارزش بنیادین در تفکر استراتژیک «حضرت امام (ره)» محوریت اسلام در تمام زمینه ها بود. یعنی اسلام و تحقق آن محور و مدار تمام قوانین حاکم بر جامعه قرار می گیرد. «این یک فریضه ای است بر همه ما، از اهم فرایض است حفظ اسلام، یعنی، حفظ اسلام از حفظ احکام اسلام بالاتر است، اساس اسلام اول است، دنبال او اساس احکام اسلام است.» (صحیفه امام ج 20: 80)

در همین راستا جیمز ویل در رابطه با شیوه رهبری امام در کتاب “شیر و عقاب” می نویسد:

«بزرگترین مزیت آیت الله خمینی صرف نظر از برخوردار بودن از هوشیاری سیاسی، جاذبه شخصی و صداقت، اعتقاد عمیق ایشان به دین اسلام و اجرای رهبری با پیروی از آداب و سنن تشیع بود». (ترابی،1388،123)

یکی دیگر از ابعاد شخصیتی حضرت امام خمینی «ره» شکستن سنت های استعماری و غرب زدگی بر مراکز تصمیم و تربیت و نظام علمی کشور بود ایشان با علم به اینکه وسیله های گوناگون باعث جدایی دانشگاه از سنت علمی و فرهنگی و ریشه ای حوزه ها شده اند. تحول و انقلاب را در این زمینه مهم ترین امر دانسته و فرمودند:

«باید انقلابی اساسی در تمام دانشگاه های سراسر ایران بوجود آید تا اساتیدی که در ارتباط با شرق و یا غربند، تصفیه گردند و دانشگاه محیط سالمی شود برای تدریس علوم عالی اسلامی. (صحیفه امام ج12: 207 – 208)

هـ : تنوع و ساده گی

برای اینکه مدیر بتواند جوابگوی مسائل این دنیای پیچیده باشد باید مهارت ها و شایستگی های گسترده را کسب کند و استراتژی خود را بر محور چند شایستگی استوار سازد.

شایستگی محوری حضرت امام خمینی «ره» که توانست جوابگوی مسائل داخلی و جهانی شود بر اصول چهارده گانه زیر استوار بود:

اصل محوریت اسلام در تمام زمینه ها

اصل استقلال و عدم تکیه به بیگانگان

اصل تداوم انقلاب وآرمان های آن

اصل قانون گرایی و قانون پذیری

اصل احترام به آزادی بیان

اصل توجه و احترام بر آراء و نظرات مردم

اصل تعهد و التزام به قوانین

اصل حمایت از دولت کار آمد

اصل وحدت و پرهیز از هرگونه تفرقه

اصل مشورت باوری

اصل مدیریت بحران

اصل توجه به مقتضیات زمان و مکان

اصل تکلیف محوری

اصل وحدت بین حوزه و دانشگاه

يكي از بزرگ‌ترين ويژگي‌هاي حضرت امام ساده زيستي ايشان بود؛ يكي از بهترين راه كارهاي مبارزه با استكبار و ابرقدرت‌ها را «ساده زيستن» مي‌دانستند به طوري كه مي‌فرمودند: «اگر بخواهيد بي‌خوف و هراس در مقابل باطل بايستيد و از حق دفاع كنيد و ابر قدرتان و سلاح‌هاي پيشرفته آنان و شياطين و توطئه‌هاي آنان در روح شما اثر نگذارد و شما را از ميدان بدر نكند، خود را به «ساده زيستن» عادت دهيد و از تعلق قلب به مال و منال و جاه و مقام بپرهيزيد. مردان بزرگ كه خدمت‌هاي بزرگ براي ملت‌هاي خود كرده اند، اكثرا «ساده زيست» و بي‌علاقه به زخارف دنيا بوده‌اند … چرا كه با زندگاني اشرافي و مصرفي نمي‌توان ارزش‌هاي انساني و اسلامي را حفظ كرد».(تبیان دفتر نهم ج1،1387:174) حضرت امام (ره)در طول دوران پس از انقلاب نيز همواره توجه مسئولان را به فرهنگ «ساده زيستي» جلب نموده و مي فرمودند: «آن روزي كه دولت ما توجه به كاخ پيدا كرد، آن روز است كه بايد ما فاتحه دولت و ملت را بخوانيم. آن روزي كه رئيس‌جمهور ما خداي نخواسته از آن خوي كوخ‌نشيني بيرون برود و به كاخ‌نشيني توجه كند، آن روز است كه انحطاط براي خود و براي كساني‌كه با او تماس دارند، پيدا مي‌شود. آن روزي كه مجلسيان خوي كاخ‌نشيني پيدا كنند، خداي نخواسته و از اين خوي ارزنده كوخ‌نشيني بيرون بروند، آن روز است كه ما براي اين كشور بايد فاتحه بخوانيم».

(تبیان دفتر نهم ج2،1387:366)

در قسمت دوم به ادامه هنر بکارگیری برخی از اصول هفت گانه رهبری استراتژیک در تفکر راهبردی امام خمینی (ره) می پردازیم .

[1] فاطمه خادم شیرازی، کارشناس ارشد علوم تربیتی،مدرس دانشگاه جامع علمی کاربردی