">

سیاسی و روابط بین الملل

حقوق بشردوستانه و خلع سلاح هسته ای (قسمت اول)

طی پنج دهه اخیر و پس از جنگ جهانی دوم موضوع کاربرد سلاح هسته ای و حقوق بشر و سپس خلع سلاح هسته ایی یکی از مهمترین موضوعات در روابط بین الملل و دیپلماتیک بین قدرت های حاکم بر جهان بوده است. این یادداشت درچند قسمت تلاش دارد با واکاوی در این موضوع به چگونگی تدوین مقررات و قواعد در ارتباط با سلاح های کشتار جمعی و موضوع حقوق بشر و خلع سلاح در روابط بین الملل بپردازد.

2 سپتامبر 2017 05:01

دکتر محمد حسن دریایی

مقدمه:

در این مقاله در صدد بررسی موضوع حقوق بشردوستانه و اثرات آن بر خلع سلاح هسته ای هستیم. برای دقیق تر شدن موضوع باید به تعریف این دو مفهوم بپردازیم. حقوق بشردوستانه بین المللی یا حقوق بین الملل بشردوستانه که به حقوق جنگ یا حقوق مخاصمات مسلحانه بین الملی نیز معروف است، در کنفرانس بین المللی حقوق بشر تهران در سال ۱۹۶۸ پایه گذارده شد و به مسئولیت ها و حقوق طرفین : درگیر جنگ و کشورهای بیطرف به ویژه در ارتباط با افراد غیرنظامی می پردازد. رعایت این قواعد و توجه به انها از آن روی ضروری می آید که پیدایش وضعیت جنگی خود برهم زننده بسیاری از قوانین و مقررات است.

مهمترین قوانین بین المللی حاکم بر حقوق بشردوستانه چهار معاهده ژنو در سال ۱۹۴۹ در مورد بهبود سرنوشت مجروحان و بیماران نیروهای نظامی؛ بهبود سرنوشت مجروحان و بیماران و غریقان نیروهای نظامی در دریا، رفتار با اسیران جنگی و پشتیبانی از اشخاصی غیرنظامی در دوران جنگ است که تاکنون تقریباً تمام کشورها به آن پیوسته اند . تصمیمات دادگاه نورمبرگ و دو دادگاه ویژه که توسط شورای امنیت برای رسیدگی به اشخاص مظنون به تجاوزات شدید به حقوق بشردوستانه بین المللی در یوگسلاوی سابق و رواندا تشکیل شده از منابع مهم دیگر این شاخه از حقوق بین المللی هستند. همچنین در این مقاله به این موضوع توجه می شود که حقوق بشردوستانه متمایز از موضوع حقوق بشر است هرچند به دلیل مبانی انسانی، فلسفی، تاریخی و هدف مشترک آنها که حمایت از حقوق انسان ها است. در عمل مکمل یکدیگرند و حقوق بین المللی بشردوستانه می کوشد که با وضع مقرراتی از خشونت بی اندازه در جنگ ها جلوگیری کند.

از طرف دیگر دومین مفهوم مورد نظر در این مقاله خلع سلاح هسته ای است. این مفهوم ریشه در ماده ۶ NPT تصمیمات کنفرانس های بازنگری این معاهده و قطعنامه های مجمع عمومی سازمان ملل و رای مشورتی دیوان بین المللی دادگستری دارد که بر اساس آن کشورهای عضو ” متعهد می شوند، مذاکرات به منظور توقف مسابقه سلاح های هسته ای و خلع سلاح هسته ای و انعقاد پیمانی جهت خلع سلاح کامل و عام با مقررات دقیق و مؤثر را با حسن نیت و در اسرع وقت آغاز کنند”. بنابر این خلع سلاح هسته ای تلاش منظم هدفمند و قابل راستی آزمایی برای نابودی کامل سلاح های هسته اي در طی یک جدول زمانبندی شده است.

پیدایش سلاح های هسته ای و اثرات استفاده آن

بعد از یک رقابت نزدیک بین دو بلوک در جنگ جهانی دوم برای دستیابی به یک سلاح بسیار مخرب که برتری را در جنگ نصیب یک طرف نماید، آمریکا با استفاده از سلاح هسته ای در ناکازاکی و هیروشیما از این سلاح رونمانی کرد. کشتار بیش از ۱۰۰ هزار نفر در کمتر از یک دقیقه نشان داد که ماهیتا این سلاح با تسلیحات متعارف قبلی متفاوت است،

نظریه پردازان حوزه سیاست و امنیت، بازدارندگی را به عنوان سیاستی می دانند که به هدف مجاب کردن رقیب (حریف) نسبت به برتری خود و افزایش چشمگیر هزینه ها نسبت به منافع به دست آمده از تهاجم تعریف می کنند. بنابراین بازدارندگی هسته ای عبارت است از به کارگیری تهدید نظامی به جهت ترغیب رقیب به خویشتن داری و ترک اهداف بلند پروازانه نظامی، بر اساس نظریه بازدارندگی اگر تهدید ارزش ها در جنگ اتمی بیش از تحصیل منافع باشد، بازیگران از اقدامی که به جنگ اتمی بیانجامد. پرهیز می کنند و افزایش فزاینده هزینه های ناشی از جنگ اتمی به بازدارندگی بیشتر می انجامد؛ از این رو، معتقدند تصمیم به تقویت زرادخانه های اتمی عقلایی خواهد بود. در پرتو این ویژگی، تاکنون نه تنها در جهت خلع سلاح هسته ای گام مؤثری برداشته نشده، بلکه خود مهمترین عامل حفظ و توسعه این سلاح وحشتناک به شمار می آید. امروزه کشورهای آمریکا، روسیه، انگلیسی، فرانسه، چین، هند، پاکستان و کره شمالی بطور آشکار و رژیم صهیونیستی به طور پنهانی دارای سلاح های هسته ای هستند. سلاح هسته ای از نظر حقوق بین الملل در زمره سلاح های کشتار جمعی قرار می گیرد. ایالات متحده آمریکا در تاریخ ۱۶ ژانویه ۱۹۴۵ نخستین بمب اتمی (هسته ای) را با نام «ترینیتی» مورد آزمایش قرار داد و نیز تنها کشوری است که این سلاح سهمگین را مورد استفاده قرار داده است. (در واپسین روزهای جنگ جهانی دوم در تاریخ ۶ آگوست ۱۹۴۵، شهر هیروشیما و سه روز بعد شهر ناکازاکی جهت اجبار امپراتوری ژاپن به ترک مخاصمه، که منجر به کشته شدن نزدیک به دویست هزار نفر مردم عادی و غیرنظامی در این دو شهر گردید) در ادامه نقش استراتژیک سلاح هسته ای در برتری در روابط بین المللی از یک سو و ایجاد نقش بازدارندگی این سلاح از سوی دیگر، دوران موسوم به جنگ سرد، آغاز گردید. دوایت آیزنهاور به عنوان سی و چهارمین رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا، در تاریخ ۸ دسامبر ۱۹۵۳ طی نطقی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد شعار «اتم برای صلح» را مطرح ساخت. (البته بسیاری این شعار را تنها به جهت تلطیف فضای بین المللی نسبت به سیاست های اتمی آن کشور دانستند.) با این وجود، حال و هوای دوران صلح مسلح و جنگ سرد، نه تنها خلع سلاح اتمی را تقویت نکرد، بلکه رقابت شدید بین دو بلوک غرب و شرق، روز به روز بر تعداد سلاح های اتمی افزود. باید توجه داشت که سلاح هسته ای به عنوان آخرین دستاورد تکنولوژیک بشر در حوزه تسلیحات. مخرب ترین ابزار نظامی ساخته بشر است. شدت اثرات ناشی از کاربرد آن حتی قابل قیاس با سایر سلاح های کشتار جمعی نیست. آثار غیر قابل کنترل و فوق العاده مهیب این سلاح ها دیوان بین المللی دادگستری را، در رای مشورتی 1996 در خصوص ممنوعیت کاربرد سلاح های هسته ای، به این نتیجه رهنمون ساخت که اثرات کاربرد سلاح های هسته در زمان و مکان نگنجیده و کاربرد آنها می تواند حیات انسانی، تمدن بشری و کل زیست بوم (اکوسیستم) را به نابودی بکشاند .تجربه تاریخی نیز خود گویای این واقعیت است. – تلفات بسیار بالای ناشی از کاربرد سلاح های هسته ای در هیروشیما و ناکازاکی و تولد نوزادهای ناقص الخلقه در طول این هفتاد و دوسال گذشته حاکی از عمق فاجعه است .

کاربرد سلاح هسته ای، به عنوان یکی از مصادیق بارز سلاح های کشتار جمعی، یک سری ویژگی ها و آثاری به همراه دارد، که قابل قیاس با سایر سلاح ها، اعم از سلاح های متعارف و سایر مصادیق سلاح های کشتار جمعی نیست. آثاری همچون کوری ناشی از آذرخش، پخش مواد رادیواکتیو و به راه افتادن طوفان های گرم برخی از این آثار می باشند که نمی توان مشابه آنها را در کاربرد سایر سلاح ها یافت. البته در بستر رشد و توسعه فزاینده تکنولوژی مربوط به ساخت این گونه سلاح ها، قدرت مخرب و آثار ناشی از کاربرد آنها نیز نسبت به قبل افزایش زیادی یافته است. بنابراین امروزه کاربرد این گونه سلاح ها چنان آثار شدیدی برای حیات بشری و محیط زیست بشری دارد که تصور آن مشکل است.

ادامه دارد ….

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.