راهبرد ملی -|- nationalstrategyانتخابات  امنیت ملی  فرهنگ اسلامی ایرانی مبتنی بر مردم سالاری دینی در انتخابات کشور به عنوان

انتخابات  امنیت ملی  فرهنگ

مقدمه

سابقه ی برگزاری انتخابات به حدود 500 تا 800 سال پیش‌ از میلاد مسیح بر می گردد و تاکنون همواره این موضوع مورد توجه سیاستمداران و صاحب نظران سیاسی و به ویژه مردم بوده است.

بین انتخابات و دموکراسی رابطه تنگاتنگی وجود دارد، انتخابات یکی از مظاهر اصلی دموکراسی محسوب می گردد. به عبارت دیگر، بین تعداد انتخابات هایی که در یک کشور برگزار می شود با تعیین سرنوشت مردم رابطه مستقیمی وجود دارد، به همین دلیل تا کنون شیوه‌های برگزاری انتخابات و نظامات انتخاباتی طی دهه‌های متمادی برای تقویت کیفی و کمی انتخابات دستخوش تغییرات و تحولات فراوانی شده است. نظام انتخاباتی مجموعه ای از شیوه ها و روش هایی است که در قوانین انتخاباتی کشورها تعریف می گردد تا بر آن اساس انتخابات برگزار و نمایندگان مردم اعم از رئیس جمهور یا نمایندگان مجلس یا سایر نمایندگان در شوراها، مجالس، مجامع و … از میان کاندیداها توسط کسانی که واجد شرایط رای دادن هستند، انتخاب می شوند.

در کشور ایران برگزاری انتخابات برای تشکیل مجلس بیش از یک قرن سابقه دارد. (از مشروطیت و تأسیس مجلس قانون گذاری) پس از انقلاب مشروطه در زمان مظفرالدین‌شاه قاجار، حکومت مشروطه در ایران تشکیل و بعد از آن اولین انتخابات برگزار گردید.

نظام انتخاباتی ایران نیز مانند سایر کشورها در طول این یکصد سال تحت تاثیر تحولات عمده سیاسی و اجتماعی کشور، دچار تغییرات و تحولات بسیار زیادی شده است. به ویژه پس ازپیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(ره) و حاکمیت نظام دینی و ولایی در این کشور، نظام انتخاباتی نیز بر مبنای مردم سالاری دینی تعریف و طراحی گردید. هم‌اکنون طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی، اعضای مجلس خبرگان رهبری، رییس قوه ی مجریه، نمایندگان مجلس شورای اسلامی و شوراهای اسلامی شهر و روستا، مستقیماً توسط مردم انتخاب می‌شوند. با این اوصاف، انتخابات در جمهوری اسلامی ایران یکی از ارکان مؤثر بر تقویت نظام مردم سالار دینی و موجب قوام و دوام آن است.

تعداد و تنوع انتخابات برگزار شده در ایران در طول چهل سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی، حاکی از تعمیق مردم سالاری و احترام به حق حاکمیت مردم در این کشور است. میزان مشارکت مردم در انتخابات، بیانگر درجه علاقه آنها به اعمال حق حاکمیت و تعیین سرنوشت خود در چارچوب نظام دینی است. از این رو پایداری و قوام و دوام حکومت، رابطه معنا داری با رابطه دولت ـ ملت، باورهای دینی و التزام مردم به مبانی فکری و فرهنگی و نیز میزان اعتماد، همبستگی و مشارکت آنها در انتخابات و کیفیت انتخاب آنها بستگی دارد. در همین حال مخالفان جمهوری اسلامی و نظام مردم سالاری دینی در ایام برگزاری انتخابات از جمله انتخابات مجلس تلاش می کنند مؤلفه های اثرگذار و امنیت ساز این رویداد مهم را با چالش جدی مواجه نموده و اثر آن بر تعمیق روابط دولت ـ ملت و به طور کلی امنیت ملی و پایداری نظام را خنثی کنند.

وجه دیگر تلاش دشمن، اثرگذاری بر جهت گیری های مردم و مسئولان در انتخابات و برگزاری انتخابات به سبک و سیاق فرهنگ و دموکراسی غربی است که از نمونه های بارز مخالفت آنها با تحکیم نظام مردم سالاری دینی است. انتخابات در ایران را با معیارهای دموکراسی غربی ارزیابی می کنند و اگر با بالاترین حد مشارکت مردم و بیشترین درجه آزادی برگزار شود، ولی در بخش هایی از روند برگزاری با معیارهای دموکراسی غربی، تفاوتی وجود داشته باشد، انتخابات را غیر دموکراتیک ارزیابی می کنند. از این رو شاهد فعالیت های تخریبی و عملیات روانی آنها در شبکه های ماهواره ای، فضای مجازی و … در قبل، حین و بعد از برگزاری هر انتخاباتی هستیم.” ایجاد بحران و بهره گیری از این موقعیت در بیانات سردمداران غرب به ویژه آمریکا نیز وجه دیگری است که به وضوح مشهود است. «کنت نیرمن» از اعضای ارشد سازمان سیا و کارشناس جنگ روانی می گوید: «هدف از افزایش شبکه های ماهواره ای، تغییر ماهیت و جوهره رژیم اسلامی است و در حقیقت نتیجه تغییر این ماهیت و سرنگونی این رژیم(حکومت) یکی است» (عظیمی:1397،17(

بررسی و تبیین مفاهیم اصلی موضوع

الف: انتخابات در جمهوری اسلامی

برابر آنچه که در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آمده؛ ” حکومت از دیدگاه اسلام، برخاسته از موضع طبقاتی و سلطه گری فردی یا گروهی نیست، بلکه تبلور آرمان سیاسی ملتی هم کیش و هم فکر است که به خود سازمان می دهد تا در روند تحول فکری و عقیدتی راه خود را به سوی هدف نهایی (حرکت به سوی الله) بگشاید. … با توجه به ماهیت این نهضت بزرگ، قانون اساسی تضمین گر نفی هرگونه استبداد فکری و اجتماعی و انحصار اقتصادی بوده و در خط گسستن از سیستم استبدادی و سپردن سرنوشت مردم به دست خودشان… و در ایجاد نهادها و بنیادهای سیاسی که خود، پایه تشکیل جامعه است، تلاش می کند. بر اساس تلقی مکتبی، صالحان عهده دار حکومت و اداره مملکت می گردند. (انّ الأرض یرثها عبادی الصّالحون) و قانونگذاری که مبین ضابطه های مدیریت اجتماعی است بر مدار قرآن و سنت جریان می یابد… با توجه به این جهت قانون اساسی زمینه چنین مشارکتی را در تمام مراحل تصمیم گیری های سیاسی و سرنوشت ساز برای همه مردم اجتماع فراهم می سازد تا در مسیر تکامل انسان هر فردی خود دست اندرکار و مسئول رشد و ارتقاء و رهبری گردد که این همان تحقق حکومت مستضعفین در زمین خواهد بود.

انتخابات  امنیت ملی  فرهنگ

﴿وَنُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوارِثِینَ﴾ (القصص: ۵) “

در جمهوری اسلامی با نگاه واقع بینانه به حق حاکمیت ملت، تمامی امور اداره کشور در مجرای انتخابات قرار گرفته است به نحوی که در اصل ششم قانون اساسی اینگونه آمده است”در جمهوری اسلامی ایران امور کشور باید به اتکاء آراء عمومی اداره شود از راه انتخابات: انتخاب رئیس جمهور، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، اعضای شوراها و نظایر اینها، یا از راه همه پرسی در مواردی که در دیگر اصول این قانون معین می گردد.”

با اتکاء به مبانی عمیق حق حاکمیت مردم در متون اسلامی و قانون اساسی در طول تاریخ چهل ساله جمهوری اسلامی ایران 37 انتخابات اعم از همه پرسی قانون اساسی، خبرگان رهبری، ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و شوراهای شهر و روستا در کشور برگزار شده است (تقریبا هرسال یک انتخابات که در جهان مدعی دموکراسی بی نظیر است). حتی در شرایطی که کشور درگیر جنگ تحمیلی بود نیز انتخابات برگزار شد و نظام مردم سالار دینی ایران در پیچیده ترین و سخت ترین شرایط هم از این مهم عدول نکرد.

ب: چیستی ایمنی و امنیت

برای تبیین ابعاد موضوع، مفهوم امنیت ملی را مرور می‌کنیم:

امنیت ملی

در دایرة‌المعارف علوم اجتماعی این واژه چنین تعریف می‌شود: « توان یک ملت برای حفظ ارزش‌های داخلی از تهدیدات خارجی».

در تعریف سازمان ملل، امنیت ملی این‌گونه تعریف‌ شده است: ” این کشورها هیچ‌گونه احساس خطر حمله نظامی، فشار سیاسی یا اقتصادی نکنند و بتوانند آزادانه گسترش و توسعه خویش را تعقیب کنند”. در فرهنگ علوم سیاسی، امنیت ملی عبارت است از:” احساس آزادی کشور، در تعقیب هدف‌های اساسی و فقدان ترس و خطر جدی از خارج نسبت به منافع سیاسی و حیاتی کشور می‌باشد … ” (جوانمرد، بی‌تا، 66)

مفهوم امنيت ملي از ديدگاه روابط بین‌الملل نيز عبارت است از: ” ايجاد شرايطي براي به حداقل رساندن هر نوع تهديد به منافع ملي، تماميت ارضي و استقلال كشورها”.

مرجع امنیت

مرجع امنیت از مهم ترین عناصر تحلیلی مفهوم امنیت در هر مکتب امنیتی است که در پاسخ به سوال امنیت برای چه کسی یا برای چه چیزی شکل می گیرد.

آنگونه که از ادبیات مطالعات امنیتی استنباط می‌شود، تشخیص این مساله که در بین مؤلفه ها و ابعاد امنیت ملی کدام بعد دارای اهمیت بیشتری است و در مقام تزاحمِ موضوعات مختلف، مهم تر است و باید از آن صیانت شود «مرجع امنیت» نامیده می شود. به بیانی دیگر، مرجع امنیت عبارت است از: مهمترین موضوع امنیت در بین سایر ابعاد و موضوعات امنیتی.

اما امنیت و مرجع آن در نظام مردم سالاری دینی با آنچه که در مکاتب غربی مطرح است تفاوت دارد.  در ایران اسلامی مرجع امنیت بر ارزش ها، باورها و فرهنگ حاکم در این کشور بنا شده است.

امنیت فرهنگی

فرهنگ صرفاً به فعالیت‌های هنری و پیشینه‌ی تمدنی محدود نمی‌شود، بلکه دربرگیرنده‌ی آداب‌ و رسوم، هنر و توانمندی‌ها و قابلیت‌های یک جامعه است و نظام ارزشی و رفتار مردم و اشکال مختلف زندگی را شامل می‌شود. با این وصف پرواضح است که فرهنگ نقش بسیار مؤثری در نظام و قوام و دوام جوامع دارد. فرهنگ رفتار مردم را نظم می‌دهد و رابطه‌ی تنگاتنگی با موجودیت و هویت و امنیت جامعه دارد. از این‌رو امنیت فرهنگی از عوامل مؤثر و غیر قابل‌انکار تولید و تقویت سرمایه اجتماعی و ارتقاء سطح امنیت ملی و تضمین استقلال کشور ارزیابی می‌گردد.

تأثیر و رابطه امنیت و فرهنگ ملی عبارتنداز:

1 -امنیت فرهنگی یکی از پایه‌های استقلال ملی محسوب می‌شود.

2- امنیت فرهنگی یکی از عوامل انسجام و همبستگی جامعه است.

3- امنیت فرهنگی مبانی امنیت سیاسی را رقم می‌زند.

4- امنیت فرهنگی در پناه برخورداری از راهبرد‌های فرهنگی و شناخت اصولی شیوه‌های آن میسّر است و تضمین امنیت فرهنگی با اعتلا بخشی به تمدن و فرهنگ، می‌باید دارای راهبرد‌های لازم باشد. (مرادیان 1388، صص 253-255)

اگر پذیرفته شود که فرهنگ ملی از پایه‌های امنیت ملی و استقلال کشور است، پس باید در چارچوب راهبرد امنیت ملی نگاه ویژه ای به آن داشته باشیم.

انتخابات  امنیت ملی  فرهنگ

نظام انتخاباتی

نظام انتخاباتی شیوه ای است که از طریق آن آراء مردم به کرسی های قانونگذاری یا کرسی ریاست جمهوری در رأس هرم قدرت تبدیل می گردد. در حال حاضر در دنیا چهار نوع نظام انتخاباتی به شرح زیر وجود دارد:

1- نظام انتخاباتی اکثریت نسبی تک عضوی: این نظام انتخاباتی با عنوان نخست گزینی شناخته  می شود. که در آن، کشور به تعدادی از حوزه های انتخاباتی تقسیم می گردد و از هر حوزه انتخابیه فقط یک نفر به عنوان نماینده آن حوزه در قوه قانونگذاری انتخاب می شود. منتخب، نامزدی است که حداقل یک رأی از سایر داوطلبان بیشتر کسب کرده باشد.

2- نظام انتخاباتی اکثریت تک عضوی: در این نظام نیز کشور به حوزه های انتخابیه تقسیم می شود. اما برنده انتخابات باید اکثریت مطلق مجموع آراء حوزه انتخابیه را کسب نماید.

3- نظام انتخاباتی تناسبی: نوع متداول نظام انتخاباتی تناسبی، نظام لیست حزبی بسته است. در اغلب نظام های نمایندگی تناسبی، کل کشور یک حوزه انتخابیه در نظر گرفته می شود و این نظام تضمین می کند که همه احزابی که در انتخابات مشارکت کرده و با هم به رقابت می پردازند، به تناسب کل آراء مأخوذه صحیح، نمایندگانی را در پارلمان داشته باشند.

4- نظام انتخاباتی تناسبی مختلط: دراین نظام عناصر اصلی نظام های نخست گزینی و نمایندگی تناسبی را با هم ترکیب می کنند. این نظام به برخی از نمایندگان پارلمان اجازه می دهد که از طریق نظام نخست گزینی وارد قوه مقننه شوند و برخی دیگر نیز از طریق لیست حزبی بسته انتخاب شوند.

انتخابات  امنیت ملی  فرهنگ

نظام انتخاباتی ایران

مؤلفه ها و شاخص های نظام انتخاباتی در نظریه مردم سالاری دینی را باید از اصول قانون اساسی استخراج و تعریف و طراحی کرد، که قطعا با نظام های انتخاباتی مرسوم در دموکراسی مصطلح در جهان تفاوت های قابل اعتنایی دارد. آن گونه که در مقدمه قانون اساسی ایران آمده: “شیوه حکومت در اسلام، برخاسته از موضع طبقاتی و سلطه گری فردی یا گروهی نیست، بلکه تبلور آرمان سیاسی ملتی هم کیش و هم فکر است که به خود سازمان می دهد ….” اصل ششم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بر این مهم تأکید دارد که: “در جمهوری اسلامی، امور کشور باید با اتکا به آراء عمومی از راه انتخابات اداره شود. انتخاب رئیس جمهور، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، اعضای شوراها و نظایر اینها، یا از راه همه پرسی..”

فرصت های امنیت ساز انتخابات در جمهوری اسلامی

• تقویت سرمایه اجتماعی و ضرایب امنیت ملی(اعتماد،همبستگی،مشارکت)
• افزایش مقبولیت نظام سیاسی کشور
• افزایش همبستگی ملی در انتخابات با تبدیل منازعات قومی و نژادی به رقابت های سیاسی
• تقویت احساس مشارکت مردم در اداره امور کشور
• تقویت غرور ملی
• ظرفیت سازی امنیتی و ایجاد قدرت بازدارندگی در مقابل اقدامات دشمنان
• تقویت ثبات و پایداری سیاسی کشور
• تشکیل نهادهای انتخابی قوی و کار آمد و در طراز جمهوری اسلامی
• تقویت وحدت و اقتدار ملی
• خنثی کردن تحرکات و برنامه های براندازانه دشمن
• ایجاد یأس و نا امیدی در بین گروهک های معاند، اپوزسیون ودشمنان

انتخابات  امنیت ملی  فرهنگ

جمع بندی و نتیجه گیری

فرهنگ، از مهم ترین مؤلفه های شکل دهنده به سیاست و تاریخ ایران است. اهمیت فرهنگ اسلامی- ایرانی در آنجایی بیشتر نمایان می شود که مردم ایران در طول سال ها و به رغم هجمه های گسترده نظامی و فرهنگی، توانسته اند اسلامیت و ایرانیت خود را در کنار یکدیگر حفظ کرده و الگوی جدیدی را به وجود آورند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز قانون اساسی، بر تحکیم و تداوم این روند تأکید دارد. براساس اصل اول قانون اساسی “حکومت ایران، جمهوری اسلامی است. ملت ایران براساس اعتقاد دیرینهِ اش به حکومت حق و عدل قرآن، در پی انقلاب پیروزمند خود … به آن رأی مثبت دادند.”

اصل دوم نیز به نقش وحی الهی، عدل خداوند، امامت و رهبری و بالاخره نفی هرگونه ستم گری، ستم کشی و سلطه گری به عنوان پایه های نظام تأکید دارد.

در مطالعه حاضر که با عنوان انتخابات و امنیت ملی صورت گرفته، فرهنگ اسلامی ایرانی که می تواند یک سبک رفتاری مبتنی بر مردم سالاری دینی را در انتخابات کشور حاکم نماید، به عنوان مرجع امنیت انتخابات و نقطه کانونی بحث، مورد توجه قرار گرفته است. صیانت از ارزش های دینی و هویت ملی و ایجاد بینش، نگرش و روش و رفتار مبتنی بر آن در انتخابات؛ موجب جلب اعتماد، حفظ همبستگی، تقویت غرور ملی، وحدت ملی و مشارکت شده و پایداری نظام را تضمین می کند.

با توجه به تعاریفی که از امنیت ملی ارائه شد، پر واضح است که یکی از ویژگی‌های امنیت در جمهوری اسلامی ‌ایران ویژگی عقیدتی ـ فرهنگی است. به ‌بیان‌ دیگر، اگر ایده نظام جمهوری اسلامی ‌مورد تهدید قرار گیرد، بدین معنا است که اسلام به ‌مثابه مکتب، و بن مایه وجودی آن مورد تهدید قرار گرفته است. جمهوری اسلامی یک نظام فرهنگی عقیدتی است، به دلیل اینکه در پی استقرار و گسترش مکتب اسلام است و هرگونه تهدید آن، تهدید امنیتی فرهنگی به شمار می‌رود. در نظریه امنیتی جمهوری اسلامی، عناصر و مؤلفه‌های فرهنگی و هنجارها که مبتنی بر ارزش‌ها و آرمان‌های بنیادین ایرانی- اسلامی(شیعی) است، نقش محوری دارند. ولایت‌فقیه، آرای عمومی ، باورهای دینی، ارزش های ملی و میراث فرهنگی کشور از جمله ارکان و اصول اساسی این نظریه محسوب می گردد.