راهبرد ملی -|- nationalstrategyپیروزی بایدن اقتصاد ایران هم زمان با پیروزی بایدن، موضوع آثار آن بر متغیرهای اقتصادی و تاثیر

پیروزی بایدن اقتصاد ایران

مقدمه

دکتر امیر حسین طاهری عضو هئیت علمی دانشگاه خوارزمی

تاثیرگذاری پیروزی بایدن بر متغیرهای اقتصاد جهانی، آمریکا و تاکید بر تاثیر آن بر اقتصاد ایران موضوعی است که در این نوشتار بدان پرداخته ایم.

سئوال اساسی این است که پیروزی بایدن به چه میزان و چگونه بر زندگی مردم و کسب و کارها و اقتصاد کشورمان تاثیرگذار است؟

با توجه به اینکه مشکلات اقتصادی کشور ریشه در داخل دارد آیا گره زدن مشکلات اقتصادی کشور به عوامل خارجی منطقی و ‌مناسب است؟

واقعیت این است که روسای جمهور آمریکا (دمکرات یا جمهوری خواه) مجری سیاست های کلان و برنامه های راهبردی آمریکا هستند که توسط سه ضلع اصلی سنا، کنگره و استراتژیست های آشکار و پنهان در اتاق های فکر طرح ریزی می شود.

بنابراین با تغییر روسای جمهور شاهد تغییر شگرفی در اصل سیاست کلی و رفتار پایه ای آمریکا با ایران نخواهیم بود اگر چه تفاوت در شکل اجرای سیاست ها بعید نیست.

همانطور که یادداشت ها و اظهارات بایدن و مشاورانش نیز بیان گر تبدیل «فشار حداکثری» ترامپ به طرح پیچیده «فشار هوشمند» و تلاش او برای اجرای هوشمندانه و دقیق برنامه‌های فشار بر ایران است، به‌ نحوی که دشمنی‌ها و فشارها علیه ایران حفظ و به‌گونه‌ای رفتار شود که کشورهای اروپایی و حتی چین و روسیه از آمریکا فاصله نگرفته و اجماع‌سازی بین‌المللی، از بین نرود.

اگر چه بایدن در ابتدا با شعار و با برخی اقدامات نمادین (ازجمله برداشتن گام هایی در جهت رفع موانع تحریمی موجود در سر راه مقابله ایران با شیوع کووید-۱۹، و برداشتن ممنوعیت سفر تعدادی از کشورهای عمدتا مسلمان و برخی دیگر و…) و حفظ ظاهر، و‌به چالش کشیدن سیاست ترامپ در قبال ایران عملا خود را طرفدار تنش زدایی با ایران نشان خواهد داد، اما این اقدامات مهم و مبنایی نبوده و صرفاً می‌تواند فرصت تنفسی برای اقتصاد ایران باشد.

در این نوشتار ، تاکید بر ریشه داخلی عمده مسائل اقتصاد کشور، آثار برنامه های اقتصادی دولت آینده بر اقتصاد کشورمان و تاثیر پذیری اقتصاد آمریکا و اقتصاد جهانی از این موضوع، بررسی می شود و در نهایت پیشنهادات و راهکارهایی در این زمینه ارائه خواهد گردید.

 الف– بایدن و اقتصاد داخلی آمریکا

توجه به تفاوت نگرش اقتصادی دو حزب حاکم آمریکا یعنی دمکرات و جمهوریخواه؛ لازمه  بررسی تاثیر پیروزی بایدن بر متغیرهای اقتصادی است.

دموكرات ها طرفدار افزايش خدمات دولتي عمومي بوده و معتقدند؛ دولت فقط در مسائل كلان اقتصادي باید دخالت كرده تا بتواند به برقراري عدالت اجتماعي كمك كند و افرادي كه درآمد بيشتري دارند نیز بايد ماليات بيشتري بپردازند.

بطور کلی، دموكرات ها بيش از رقيبشان طرفدار عدالت اجتماعي و افزايش رفاه طبقات محروم تر جامعه هستند.

در مقابل جمهوريخواهان با مشي محافظه كارانه و شديداً راستگرا معتقد به بازار آزاد و طرفدار كوچك شدن دولت و عدم دخالت آن در اقتصاد هستند و با گرفتن ماليات بيشتر از ثروتمندان هم مخالفند.

تفاوت در نگرش سیاست خارجی نیز جنگ تجاری به رهبری ترامپ در عرصه بین الملل طی چهار سال گذشته را به دنبال داشته و اقتصاد آمریکا را با مجموعه ای از تغییرات روبرو کرد که زمینه ساز برخی از چالش های اقتصادی امروز بایدن در داخل آمریکا و عرصه بین الملل گردید.

همه گیری کرونا، میزان بالای بیکاران در جامعه آمریکا، و افزایش هزینه های عمومی و… نیز از جمله چالش هایی است که راهکارهای رفع آن ها محورهای اصلی برنامه اقتصادی دولت بایدن بوده و شامل مسائل اقتصادی و اجتماعی و تغییر در سیاست خارجی است.

اعم این چالش ها و راه کارهای رفع آن به شرح زیر است:

■بحران کرونا و تشکیل ستادی متشکل از مشاوران بایدن برای مقابله با شیوع این ویروس است.

برنامه این ستاد؛ تلاش برای دسترسی مردم به واکسن پیشگیری و همچنین درمان بیماری کووید-۱۹ و الزام استفاده از ماسک در آمریکا و فراهم نمودن امکان انجام رایگان تست کرونا برای همه مردم آمریکا است.

در واقع ریسک ناشی از بحران کرونا مورد توجه جدی قرار گرفته و طولانی شدن آن را موجب تداوم و اختلال در فعالیت اقتصادی می دانند.

■شكاف اجتماعي عميق كه اين روزها در ميان مردم ايالات متحده مشاهده مي‌شود يكي از مسائلی است كه دولت آینده آمریکا در صدد است در راستاي اصلاح آن گام بردارد.

■ اولویت اقتصادی دولت بایدن، تصویب یک «لایحه بزرگ بازیابی» که شامل وام کوتاه مدت به بنگاه‌های اقتصادی کوچک که به اندازه شرکت‌های بزرگ کمک دریافت نکرده‌اند، تقویت بیمه بیکاری و کمک به دولت‌های ایالتی و محلی که با چالش بودجه‌ای روبرو هستند.

■ احیای اتحادهای بزرگ تجاری، با توجه به سابقه بایدن در زمینه تجارت آزاد نیز مورد توجه او قرار خواهد گرفت.

■اصلاح سیاست مالیاتی و تجدید نظردر بسیاری از تسهیلات مالیاتی به منظور تامین هزینه‌ها، نیز از جمله مسائلی است که مستلزم تایید کنگره است.

■ حقوق مصرف‌کنندگان و نظارت بر تولید و فروش کالاها(که ترامپ این موضوع را از دور خارج کرده بود) و تشدید مجازات تولید کنندگانی که موازین تعیین شده را رعایت نمی کنند.

به‌طور کلی اجرای بسته‌های حمایتی اقتصادی بزرگ‌تر، مالیات بیشتر، افزایش نرخ تورم و افزایش قیمت طلا و روند افزایشی بازارهای سهام را می توان از جمله پیامدهای اقتصادی پیروزی بایدن در اقتصاد آمریکا بیان کرد.

ب– پیروزی بایدن و آثار آن بر اقتصاد بین الملل

با توجه به نگاه متفاوت دموکرات ها به روابط بین الملل و آنچه که در دوره چهارساله ترامپ اتفاق افتاد؛ باید انتظار داشته باشیم؛ از نگاه بین الملل و روابط سیاسی آمریکا با سایر کشورها، شاهد تحولاتی باشیم که می تواند بر اقتصاد بین الملل تاثیر بگذارد.

حضور کمرنگ در اقتصادهای مختلف از حیث سیاسی و خروج آمریکا از نهادهای بین المللی و نهادهایی  که ضامن نظم بین المللی بودند، نمونه هایی از آثار تغییر در این نگرش بود.

تفکر اقتصادی جمهوری خواهان در مساله تجارت بین الملل به ویژه در دوره ترامپ بر مبنای نوعی یکجانبه گرایی در تجارت بین الملل بود و بهترین گواه بر این مساله منازعات و مشاجرات و مباحثی است که بین ایالات متحده آمریکا، اقتصاد چین و اتحادیه اروپا در حوزه تجارت بین الملل رخ داده است.

در دوره جدید؛ به احتمال زیاد؛ این نگرش کنار گذاشته خواهد شد و اولین مسأله افزایش روابط تجاری آمریکا با دنیای خارج و حذف موانع و محدودیت های موجود و تسهیل روابط با جهان خواهد بود که بر اقتصاد بین الملل و اقتصاد آمریکا نیز تأثیر خواهد گذاشت.

به نظر می رسد؛ بايدن در آغاز حضور در کاخ سفید به سوي ترميم روابط با اروپا و متحدان آمریکا خواهد رفت كه طي چهار سال گذشته از رفتارهاي دولت ترامپ سرخورده شده‌اند.

بايدن در دوره طولاني سناتوري خود به عنوان يك آتلانتيسيست شناخته شده و اهميت زيادي براي اصلاح روابط ميان دو سوي آتلانتيك قائل است.

از اولويت‌هاي ديگر آمریکا كشورهايي مانند چين و روسيه خواهد بود. چين به عنوان يك تهديد كننده جايگاه اقتصادي و تجاري آمریکا در جهان شناخته مي‌شود و براي آمریکا بسيار مهم است كه با اين تهديد مقابله كند.

در واقع یکی از آثار پیروزی بایدن در این رابطه؛ بهبود وضعیت و رشد اقتصادی چین خواهد بود و در واقع در بُعد بین المللی، اقتصاد چین بیشترین منافع را از تجارت با آمریکا خواهد برد و باعث تقویت و رشد روابط تجاری این دو کشور خواهد شد و مخاطره ای که برای اقتصاد چین در دوره ترامپ ایجاد شد و نگرانی هایی که برای آنها از روی کار آمدن مجدد ترامپ ایجاد شده بود، عملا برطرف می شود.

چینی ها اطمینان می یابند که در دوره جدید روابط آنها مجدد به بهبود وضعیت اقتصاد چین و رشد منجر خواهد شد.

در خصوص روسيه نيز مذاكراتي جدي در كار خواهد بود تا سرنوشت برخي موضوعات نظير توافق‌هاي كنترل تسليحات روشن شود.

پیروزی بایدن اقتصاد ایران

ج–  بایدن و اقتصاد ایران

درحال‌حاضر و در شرایطی که اقتصاد ایران با چالش‌های مختلف مواجه است انتخابات آمریکا تأثیر زیادی بر اقتصادی ایران نخواهد داشت، زیرا بیشتر مسائل ایران ریشه داخلی داشته و نیازمند بازنگری جدی در برخی ساختارها و سیاست ها در این موضوع است.

در عین حال نمی توان منکر تاثیرات منفی تحریم های آمریکا ( از جمله افزایش هزینه صادرات و گرانتر شدن واردات، تأخیر در واردات و صادرات و اتلاف منابع ) روی اقتصاد کشورمان شد.

لذا سیگنال های مثبت پیروزی بایدن( با توجه به یادداشت ها و برنامه های اعلامی او) می تواند فرصت تنفسی برای اقتصاد ایران از جمله موارد زیر را ایجاد نماید.

۱- از آنجا که اقتصاد ایران بیشتر متأثر از انتظارات روانی است تا فضای واقعی اقتصاد، به نظر می رسد با اعلام قطعی پیروزی بایدن حداکثر تا چند ماه شوک مثبت روانی به بازارها وارد خواهد شد؛ نرخ ارز احتمالا کاهش خواهد یافت( اما این ریزش احتمالی دلار به‌ دلیل چسبندگی قیمت‌ها و برگشت‌پذیری تورم موجب کاهش قمیت‌ها نخواهد شد).

در همین شرایط بازارها شاهد آرامش نسبی خواهند بود‌ به این معنا که خوش بینی های حاصل از پیروزی بایدن احتمالا خیلی بیشتر از خود بایدن می‌تواند در تسکین موقت فشار اقتصادی بر مردم کمک کند، اما به تدریج با بروز حالت انتظار در اقتصاد (بواسطه انتظار سرمایه‌گذاران برای مشخص‌شدن نتیجه) حتی در صورت خروج از فاز تورمی، رکود عمیق در اقتصاد بدنبال خواهد داشت که این انتظار موجب تداوم توقف رشد سرمایه‌گذاری و شدت نوسان بازارها می گردد.

۲-اگر چه بايدن در طول رقابت‌ها به انتقاد از سياست‌هاي ترامپ در قبال ايران پرداخته و از تحريم انتقاد مي‌كند اما این به معناي آن نيست كه از اين ابزار عليه ايران استفاده نخواهد كرد. بايدن نيز در بسياري از موارد با ترامپ هم‌نظر بوده و خواسته‌هايي مشابه دارد، اما ديپلماسي را بهترین روش براي دستيابي به خواسته‌هايش مي‌داند.

از آنجا که پیش بینی ها و تحلیل ها در عرصه بین المللی بیانگر بازگشت بایدن‌ به برجام و روابط اقتصادی بهتر با ایران و رفع محدودیت های تحریمی ایران است، اما تغییر در ریاست کاخ سفید در بازه ۲ تا ۴ ماه آینده، تأثیری بر تحریم‌ها نخواهد داشت و فقط موجب می گردد انتظارات از بازارها تغییر کرده و تأثیرات کمی بر جای بگذارد، ولی همین فضای انتظاری برای خریداران نفت و فرآورده، «سیگنال‌های مثبت» کافی و افزایش فروش نفت و میعانات نفتی و «تزریق ارز» بیشتر به اقتصاد و بازار ایران را به دنبال خواهد داشت.

۳- ازآنجا که علاوه بر تحریم های گسترده و ثانویه در دولت ترامپ، بسیاری از کشورها خودشان عمدتاً به دلیل نگرانی از فشارها و هزینه هایی که از جانب دولت ترامپ بر آن ها تحمیل می گردید، روابط خود را با ایران حتی به قیمت حذف منافع خود، به پایین ترین حد ممکن رساندند. پیروزی بایدن با توجه به مواضع و دستورکاری که برای سیاست خارجی و به طور خاص در رابطه با ایران اعلام کرده است، پیام پایان فشار حداکثری بر ایران و ترغیب و تشویق دیگر کشورها به از سرگیری زود هنگام تعامل با ایران حتی پیش از آنکه دولت بایدن ابتکار کاهش فشارها و محدودیت ها بر ایران را آغاز کند را در پی خواهد داشت و آن ها با سرعت بیشتری به مسیر تسهیل تجارت و تعامل با ایران باز خواهند گشت.

۴-یکی از مهمترین و فوری ترین اثرات پیروزی بایدن که بیش از هرچیزی محسوس خواهد بود؛ تاثیر بر بازار داخلی ایران و ترکیدن حباب و کاهش بخشی از تورم در بازارهایی مانند ارز، مسکن و خودرو خواهد بود.

اثرات روانی این موضوع از آثار واقعی و عینی که بر بازار ایران خواهد داشت، می تواند بیشتر باشد و در زمان کوتاه تری رخ دهد. تحقق این مساله ضمن آرام کردن فضای اقتصاد داخلی و افزایش قدرت و ابتکار عمل دولت در مدیریت شرایط اقتصادی، تا حدود زیادی می تواند آرامش را به بخش های مختلفی از جامعه بازگرداند.

اما واقعیت این است که چاره درد اقتصاد ایران نهایتا «درونی» و‌ در گرو حمایت از تولید داخلی، حل مشکلات بانکی بین‌المللی، فساد زدایی و…. است.

تردیدی نیست که استراتژی درست و بلندمدت کشورمان، ساختن اقتصادی است که بودجه جاری‌اش، بی‌اتکا به پول نفت باشد. شرایط جدید هم نباید پیشبرد این استراتژی را کُند نماید.  این مسئله، لازمه اش بینش درست و عمل‌گرایانه است.

پیشنهادات و راهکارها

۱- نباید پیروزی بایدن را به کلید واژه‌ای تبدیل کرد تا هرگونه کاستی مدیریتی و اثرات عملکرد اقتصاد کشور را توجیه کند بدون اینکه فکری برای اصلاح اقتصاد در درون کشور کرده باشیم.

۲- بهبود وضعیت اقتصادی ایران در صورتی امکانپذیر است که در یک تغییر بنیادین، پول نفت در بخش‌های مولد سرمایه‌گذاری شود و سرمایه‌گذاری‌های رقابتی موجب رونق و درآمدزایی و رشد اقتصادی کشور شود.

۳- گشایش‌های محدود، به معنی بهبود وضعیت اقتصادی و معیشتی ایران نخواهد بود بلکه ما نیازمند اصلاح و بازنگری جدی در ساختارها و سیاست‌های اقتصادی هستیم تا بتوانیم وضعیت اقتصادی و معیشتی جامعه را بهبود بخشیم.

۴-جذب سرمایه خارجی همواره یکی از راهبردهای کشورهای پیشرفته و توسعه یافته بوده است و یکی از عوامل جدی و مهم اقتصادی به شمار می‌رود. از این رو اتخاذ سیاست‌های مناسب در جهت جذب و افزایش سرمایه‌گذاری خارجی یکی الزامات شرایط کنونی اقتصاد ایران محسوب می‌شود.

۵- بی‌تصمیمی یا دیر تصمیم گرفتن یک رنج بزرگ عرصه اقتصاد کشور طی تمام سال‌های گذشته بوده‌ است. لذا اتخاد تصمیم های منطبق بر واقعیت و توانمندی های داخلی و‌ در زمان مناسب مخصوصا در شرایط کنونی بسیار ضروری به نظر می رسد.

۶- اگر چه پیروزی بایدن می تواند جو مثبت مقطعی در بازارهای مهم همچون ارز ایجاد کند و حتی بر تورم اثر قابل توجه کاهشی بگذارد اما این اتفاقات نباید مسئولان اقتصادی را از تحلیل واقع بینانه پیامدهای پیروزی بایدن باز دارد چرا که خوش بینی غیرواقع بینانه در مورد پیامدهای مثبت پیروزی بایدن می تواند نتایج منفی غافلگیر کننده ای برای فعالان کسب وکار ایجاد کند.

پیروزی بایدن اقتصاد ایران

جمع بندی

اگرچه تاثیر پیروزی بایدن بر اقتصاد ایران و آرامشی نسبی ای که بر بازار ایجاد کرد قابل انکار نبوده و ‌سیاست های اعلامی بایدن مبنی برداشتن تحریم‌ها نیز موجب ایجاد انتظاری هر چند اندک و زمینه ساز بازگشت ایران به بازار انرژی، ورود نفت ایران به بازار جهانی، خواهد شد. اما ضمن‌ قبول تاثیر تحریم های ظالمانه در بروز مشکلات اقتصادی کشورمان باید گفته شود کلید حل مشکلات اقتصادی، در داخل کشور است و همه باید مسئولیت های متفاوت خود را در رفع این مشکلات با تکیه بر توانمندی های داخلی انجام دهند. البته این به معنای انکار تاثیر سیاست های بین المللی بر اقتصاد ایران نیست.

دکتر امیرحسین طاهری

عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی