راهبرد ملی -|- nationalstrategyتفکر راهبردی حضرت امام خمینی "ره"با محوریت انقلاب اسلامی و ...؛ از نظریه تا عمل – قسمت سوم - راهبرد ملی -|- nationalstrategy

تفکر راهبردی حضرت امام خمینی “ره”با محوریت

انقلاب اسلامی و سه گانه استقلال، آزادی ، جمهوری اسلامی ؛ از نظریه تا عمل [1]

مقدمه:

در دو قسمت قبل به پنج اصول از اصول هفت گانه رهبری استراتژیک اشاره شد و تاثیرات تفکرات راهبردی امام خمینی (ره) در انقلاب  اسلامی با تطبیق با این اصول بازگو گردید. در قسمت سوم و در پایان به اصول ششم و هفتم پرداخته و نتیجه گیری می شود.

اصل ششم : چرخه عمر اندیشی ….

با استفاده تفکر استراتژیک مدیر باید بتواند هم چون ستون فقرات یک نوجوان در حال رشد عمل کند. در دوره رشد جامعه، چالش ها مترادف اند با بهره گیری از یک پتانسیل رو به رشد، اما در دوره بلوغ، چالش های جامعه تغییر پیدا می کند. هنگام فرا رسیدن چالش ها درجامعه، مردم باید برای جهشی بزرگ به موج بعد مهیا شوند. پارادایم کهنه را باید از نو نوشت و عادات کهنه را باید دور انداخت از منحنی چرخه عمر یا منحنی رشد، بعنوان ابزاری برای ارزیابی می توان استفاده کرد. در جامعه ایده ها، دستاورد ها، را باید درمنحنی قرار داد، و نتیجه گیری کرد کدام جریان را پشت سر گذاشته؟ و به کدام جریان پیوسته ایم و کدام دستاورد آینده درخشانی دارد.

امام(ره) در پاسخ این پرسش که: هدف شما فقط سرنگونی شاه نیست، بلکه از بین بردن رژیم شاهنشاهی است. اما به عقیده شما چه چیزی به جای آن بنشیند؟ یک دموکراسی پارلمانی؟ یک دموکراسی خلقی از نوع مارکسیستی آن؟ یا یک حکومت خدایی آن طور که حضرت محمد(ص) فرموده است؟ می گویند: «تعیین نظام سیاسی با آرای خود مردم خواهد بود. (صحیفه امام ج ۳، ۵۳)… ما نظام جمهوری را به آرای عمومی می گذاریم (صحیفه امام ج ۳، ۲۵۸)… چون ملت، ملت مسلم است و ما را هم خدمتگزار خود می داند، از این جهت حدس می زنم به پیشنهاد ما رأی می دهد». (صحیفه امام ج ۳، ۳۳)

علاوه بر این که تعیین نوع حکومت جزء حقوق ملت است، جمهوری اسلامی نیز که با آرای عمومی آنان ایجاد شده است، باید در کلیه اموراتش متکی بر مردم و آراء آنان باشد. از این رو، مراد از جمهوریت در اندیشه امام خمینی(ره)، تکیه بر اکثریت مردم است: «در این جمهوری یک مجلس ملی مرکب از منتخبین واقعی مردم، امور مملکت را اداره خواهند کرد». (صحیفه امام ج ۲، ۱۶۰) و بدین طریق بر تمامی امور جامعه نظارت خواهند کرد.

مداخله مردم در سرنوشت خویش، در نظام جمهوری، با انتخاب رئیس جمهور و نمایندگان مجلس پایان نمی یابد و نظارت بر عملکرد آنان، و در شرایطی عزل آنها ادامه می یابد: «در جمهوری، حق است و مردم می توانند بگویند نه، تو غلط کردی برو دنبال کارت.» (صحیفه امام ج ۲، ۱۵۵) از نظر امام(ره) اگر پسوند این جمهوری، اسلامی باشد، نه دموکراتیک یا سوسیالیست، عزل اصحاب قدرت راحت تر است، چرا که زمامداران در اسلام دارای شرایط ویژه ای هستند که اگر آنها را در ادامه کار از دست دهند، خود به خود برکنار می شوند و نیازی به گردهمایی مردم برای برکناری آنها نیست.( عنایتی : ۱۳۸۲،4)

«اگر جمهوری، اسلامی باشد که دیگر واضح است. برای این که اسلام برای آن کسی که سرپرستی برای مردم می خواهد بکند، ولایت بر مردم دارد؛ یک شرایطی قرار داده است که وقتی یک شرطش نباشد، خود به خود ساقط است، تمام است دیگر لازم نیست که مردم جمع بشوند… (صحیفه امام ج ۳، ۱۴۱)

حضرت امام”ره” پس از پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل جمهوری اسلامی برای تشکیل دولت موقت، بدلیل جوان بودن انقلاب و چالش های مترادف جامعه، از یک پتانسیل رو به رشد و آن هم نخست وزیری آقای بازرگان استفاده نمودند.

ایشان علیرغم زمینه های مساعد پذیرش مردمی و نیز علی رغم حضور مهره های برجسته و توانمندی چون شهید بهشتی که قابلیت و شایستگی تشکیل کابینه را نیز دارا بود، اعضای شورا و حتی شخص امام، بنا نداشتند از روحانیون در آن مقطع در کارهای اجرایی استفاده کنند.

در مجموع دلایل عدم انتخاب روحانیون در آن برهه ی زمان به شرح ذیل بود:

• عدم اعتقاد اوليه امام به واگذاری مسئولیت اجرایی به روحانیون
• فقدان تجربه و انگیزه لازم میان روحانیت برای ورود به عرصه اجرایی کشور (دوانی: 1377: 231)

اما باگذشت دوران بلوغ جامعه انقلابی- چالش ها تغییر پیدا کرد و مردم جهشی بزرگ کرده و پارادایم ها کهنه را کنار گذاشته و با چالش های بین دولت موقت و نیروهای انقلابي، زمينه سقوط دولت موقت بوجود آمد.

با توجه به مبانی اندیشه، حضرت امام درمورد ماجرای بنی صدر و چالش های ناشي از آن مشخص بود که نظر مردم برای امام محترم است. به همین دلیل است که ايشان در مراسم تنفیذ حکم ریاست جمهوری، ضمن تائید رای مردم، جمله ای را در توصیه به رئیس جمهوری بیان می کنند و آن این است که بین قبل و بعد از ریاست جمهوری شان، دراخلاق روحی شان تغییری ایجاد نشود. (درویشی: 1385 :181)

بني صدر با سرپیچی از قانون، با مردم انقلابی دچار چالش شد و مردم نسبت به نحوه غلط انتخاب شایسته خودآگاهي پیدا کرده و رودروی بنی صدر قرار گرفتند و امام بدلیل بلوغ رشدی حمایت نموده و صریحا بنی صدر را مورد خطاب قرار داده و اشاره كردند:

«نمی شود از شما پذیرفت که ما قانون را قبول نداریم. غلط می کنی قانون را قبول نداری! قانون تو را قبول ندارد ……. بعد از اینکه یک چیزی قانونی شد دیگر نق زدن در آن، اگر بخواهد مردم را تحریک بکند، مفسد فی الارض است.» (صحیفه امام : ج 14 : 377)

با این حرکت،گذار از رشد نوجوانی به بلوغ کامل در مردم آشكار شد و حرکت آنان در انتخابات اساس نتیجه گیری جریاناتی بود که در گذشته پشت سر نهاده بودند.

از دیگر محورهایی که در حکومت جمهوری باید وجود داشته باشد و مورد تأکید امام خمینی(ره) نیز بود، آزادی است. «آزادی از حقوق مردم است و نظام جمهوری باید مبتنی بر آن باشد. از این رو اظهار عقیده آزاد است» (صحیفه امام ج ۲، ۴۵۷، ۳۰۴ ، ۳۰۲ ، ۲۵۶) «احزاب آزادند که با ما یا هر چیزی مخالفت کنند به شرط اینکه مضر به حال مملکت نباشد» (صحیفه امام ج ۳، ۱۴۰)

«در جمهوری اسلامی، استبداد و دیکتاتوری وجود ندارد» (صحیفه امام ج۲، ص ۱۳۰)،«هر فردی حق دارد که مستقیماً در برابر مسئولین جمهوری بایستد و از آنها انتقاد کند.»

ویژگی دیگری که امام خمینی(ره) برای حکومت جمهوری اسلامی بر می شمرد این است که این حکومت، حکومتی مستقل است، وابسته به شرق و غرب نیست، سیاست های آن را اجانب تعیین نمی کنند. (صحیفه امام ج ۲، ۱۶۸ – ۲۵۹)

اصل هفتم: سعی و خطا اندیشی ….

دیده وری، چیزی همانند مزمزه کردن آینده است، فرمانده هان نظامی جهات مختلف را می آزمایند و دیده وران را به هر سو می فرستند و امیدوارند که یکی یا چند تای آنها دست پر برگردد، اما یک فرمانده حاذق ، هیچ گاه همه نیروهایش را به مخاطره نمی اندازد.

در واقع باید بگوئیم که رهبران آینده را، سبدی از انتخاب ها، طرح های واقعی یا طرح های آزمایشی می دانند، آن ها با سناریوهای مختلف و یا ایده های مختلف ریسک می کنند. رهبران با این استراتژی تقریبا محافظه کارانه که از مخاطرات می کاهد، می توانند به آهستگی طعم آینده را بچشند و شانس مردم جامعه را برای رسیدن به آینده ای خوش بالا ببرند و این یعنی اندیشیدن به سعی و خطا.

تفکر استراتژیک امام پیرامون پذیرش قطعنامه 598 با توجه به شرایط کاهش توان نظامی ایران از یک طرف، و جهش ارتش عراق در افزایش توان نظامي خویش از طرف دیگر- و حمایت سران شرق و غرب از عراق سبب شد موازنه نظامی دو کشور کاملا به نفع عراق تمام شود ایشان در اين برهه از زمان اندیشیدن به سعی و خطا را برگزيده و نگذاشتند تمام قوای ایران در این جنگ از بین برود. گر چه چنين تصمیمی بسیار گران بود لکن فرمودند: «اما تصمیم امروز فقط برای تشخیص مصلحت بود» (صحیفه امام ج 21: 94)

و درهمان سال آیت الله خامنه ای، رئیس جمهور وقت اظهار داشتند: پذیرش قطعنامه به معنای برگشت از شعار های اصول انقلاب اسلامی نیست. (درودیان: 1379 : 166)

امام “ره” با تفکر عالمانه، برای زندگانی و با صراحت و صمیمیت پذیرش قطعنامه را تشخیص مصلحت برای مردم دانسته و با کاهش اضطراب و شجاعت و حمایت مانع از بین رفتن نیروهای انسانی می شوند .

و از بين طرح هاي واقعي و آزمايشي و سناريو هاي مختلف قطع نامه را پذيرفته و مي فرمايند:

«شما می دانید که من با شما پیمان بسته بودم که تا آخرین قطره خون و آخرین نفس بجنگم، اما تصمیم امروز فقط برای تشخیص مصلحت بود، و تنها به امید رحمت و رضای او از هر آنچه گفتیم گذشتم، و اگر آبرویی داشته ام با خدا معامله کرده ام.» (صحیفه امام ج 21: 95)

نتیجه گیری

در این یادداشت ها به رویکرد علمی اندیشه های حکومتی حضرت امام خمینی «ره» در جهت استقلال، عزت و اقتدار ایران اسلامی اشاره شد. و تفکر راهبردی یا استراتژیک به عنوان موضوعی اثر گذار در رهبری و مدیریت رهبر انقلاب مورد کند و کاو قرار گرفت. و گفته شد محور اساسی تدوين چارچوب ادراکی حضرت امام خمینی «ره»، فکر استراتژیک بوده و با بیان اصول کلیدی، تناقض اندیشی ،ديدمان انديشي – بداهه انديشي- زمان انديشي- منابع انديشي- چرخه سعی و خطا اندیشی تفکرات راهبردی امام خمینی (ره) مورد مداقه قرار گرفت.

و به چگونگی شکل گیری استقلال، جمهوریت و آزادی در جمهوری اسلامی در تفکر راهبردی امام پرداخته شد و اشاره گردید که در تفکر استراتژیک هر نوع منفعتی مد نظر نیست، منفعت را اهداف تعیین می کند. کسی که مدام شاخه به شاخه می پرد و محیط منابع برای او تصمیم می گیرند، انسان استراتژیست نیست. (عبدالهی : 1382 و 1383)[2]

بنابراین تفکر راهبردی حضرت امام(ره) در حوزه انقلاب اسلامی تحقق همزمان سیره ی عملی ایشان با تفکرات راهبردی در راستای محکم شدن پایه های استقلال و اقتدار کشور اسلامی بوده و حضرت امام “ره” بصورت توأمان رهبری و مدیریت را در راستای پایه های استقلال آزادی و اقتدار کشور اسلامی به کار بردند.

فاطمه خادم شیرازی

97/01/27

[1] فاطمه خادم شیرازی، کارشناس ارشد علوم تربیتی،مدرس دانشگاه جامع علمی کاربردی

[2] – منابع این یادداشت در آرشیو سایت موجود است.